Hotel Florida, Amanda Vaill

In Nederland is er over het algemeen weinig aandacht voor de Spaanse burgeroorlog. Vreemd eigenlijk, want je kunt deze oorlog beschouwen als de opmaat naar de Tweede Wereldoorlog.

In 1931 werd Spanje een republiek toen koning Alfonso XIII na vele opstanden het land moest verlaten. Er kwam in de nieuwe republiek een coalitieregering aan de macht van verschillende linkse groepen en republikeinen. Nieuwe maatregelen werden genomen waarbij de macht van de kerk, het leger en de grootgrondbezitters aan banden werden gelegd en er verregaande hervormingen werden aangekondigd. 

Ondertussen waren er ook ruzies tussen de verschillende linkse groeperingen en weigerde het leger zich neer te leggen bij de beperkte macht. Om een lang en ingewikkeld verhaal heel kort te maken: in 1936 kwam generaal Franco in opstand tegen de linkse regering en een burgeroorlog was een feit.

De Verenigde Staten en landen in Europa tekenden een non-interventieverdrag, waardoor zij niet zouden ingrijpen in dit conflict. De Sovjet-Unie echter steunde de communisten binnen de Spaanse regering en bepaalde voor een groot deel wat er ging gebeuren, terwijl de opstandelingen in het geheim geld en wapens van Duitsland en Italië ontvingen.

Ondertussen namen uit allerlei landen vrijwilligers deel aan de strijd, zij vormden de Internationale brigades. Hier waren marxisten, trotskisten, anarchisten, republikeinen, communisten en socialisten te vinden. En geen van hen vertrouwde elkaar.

Ook journalisten uit alle delen van de wereld kwamen naar Spanje, omdat het duidelijk was dat hier iets groots gebeurde. De meesten van hen kwamen terecht in Hotel Florida in Madrid, vanuit waar zij verder op pad gingen, op zoek naar een verhaal, om ook weer in Hotel Florida terug te keren.

Onder hen waren oorlogsfotografen Robert Capa en Gerda Taro. Hij kwam uit Hongarije en zij uit Polen en ze kwamen elkaar tegen in Parijs, waar ze hun namen veranderden en besloten samen naar Spanje te gaan om verslag te doen van de strijd. Ze namen grote risico’s om hun foto’s te nemen en het zou Gerda uiteindelijk fataal worden. 

Gerda Taro en Robert Capa

De meest bekende gasten in Hotel Florida waren de Amerikaanse schrijver Ernest Hemingway en Martha Gellhorn. Hij was op zoek naar actie en wilde weer de meest gevierde schrijver worden, zij was op zoek naar roem en faam. Beiden konden dit conflict goed gebruiken.

Ook anderen worden gevolgd, zoals de latere schrijver Arturo Barea die tijdens de oorlog op de afdeling censuur werkte en Ilsa Kulcsar die uiteindelijk zijn vrouw zou worden. Bekende mensen als George Orwell, Willy Brandt en Kim Philby komen ook allemaal nog even langs, (het was druk daar in Madrid).

Door beide kanten in het conflict werden tegenstanders opgepakt en deze verdwenen zomaar. Sommigen in gevangenissen, anderen werden zonder vorm van proces doodgeschoten.

Propaganda was een belangrijk middel aan beide zijden om de publieke opinie aan hun kant te krijgen. De waarheid was daarbij niet belangrijk, het ging om de boodschap die verteld moest worden.

Toen schrijver John Dos Passos hier vragen over stelde, haalde hij zich hiermee de woede van Hemingway op de hals, zulke dingen gebeuren in een oorlog en je stelt daar geen lastige vragen over.

Heminway, Gellhorn en iemand Joris Ivens hadden er geen enkel probleem mee de officiële, communistische partijlijn te volgen die gedicteerd werd door Moskou, en stelden daar geen enkele vraag bij.

 

Hemingway te midden van twee strijders in de burgeroorlog

In dit conflict hadden de meeste journalisten een kant gekozen en waren ze bereid deze kant ten alle tijden te verdedigen, terwijl de ogen werden gesloten voor de minder aangename kant van de zaak.

Bovendien logen de meesten in hun latere verhalen en verslagen over wat ze hadden meegemaakt. Martha Gellhorn beweerde dat ze alleen met een rugzak naar Spanje was getrokken, terwijl ze in werkelijkheid in comfortabele omstandigheden met vele stuks bagage had gereisd. Hemingway zou zich zo identificeren met de oorlog, dat hij deed alsof hij daadwerkelijk had meegevochten en hoogstpersoonlijk verantwoordelijk was voor allerlei gebeurtenissen.

                                                                                 

De film The Spanish earth die Joris Ivens maakte en die Hemingway zou inspreken, bevatte allerlei samengeraapte en soms zelfs nagespeelde scenes om de boodschap over te brengen. Met de werkelijke situatie in Spanje had de film weinig van doen.

De beroemdste foto van Robert Capa van een neergeschoten soldaat is niet bepaald onomstreden. Lang is gedacht dat de foto in scene is gezet, nu blijkt dat de foto wel van een neergeschoten man is, maar is de vraag nog altijd of het werkelijk in een gevecht plaatsvond, of dat dit een ongeluk was.

 

Robert Capa met een filmcamera

Hotel Florida, Idealisme, liefde en oorlogsjournalistiek in de Spaanse Burgeroorlog is daarmee niet alleen een mooi verhaal geworden over de liefde tussen Robert Capa en Gerda Taro, of een interessant verslag over de verrichtingen in de Spaanse burgeroorlog, het gaat ook over de vraag hoe objectief oorlogsjournalistiek eigenlijk is of kan zijn. Gezien de recente onthullingen van een aantal journalisten in de VS die hun reportages behoorlijk hebben aangedikt en de vele oorlogen die er nog altijd aan de gang zijn, is dit nog steeds een actuele vraag. 

Amanda Vaill is er in geslaagd een uiterst leesbaar en interessant verhaal te schrijven, waarbij niet iedereen er trouwens even sympathiek afkomt. Hemingway komt er hier wel heel slecht af, ik weet niet helemaal hoe verdiend dat is. Hij kon moeilijk zijn, maar of hij werkelijk zó onaangenaam was? 

Hotel Florida roept de gebeurtenissen heel levendig op en hoewel de grote hoeveelheid namen, gebeurtenissen en data soms wat overweldigend kan zijn, is er gelukkig achterin dit boek een uitstekend notenapparaat te vinden en ook een chronologische lijst van gebeurtenissen en een lijst met personen.

Kortom, een echte aanwinst.

Originele titel: Hotel Florida

Uitgegeven in 2014

Nederlandse uitgave: 2014 door uitgeverij Meulenhoff Boekerij

Nederlandse vertaling: Richard Kruis

Bladzijdes:439