Het buskruitverraad 1605

Guy Fawkes

Op 5 november 1605 werd in Engeland een complot ontdekt, een complot dat bekend kwam te staan als ‘The gunpowder treason’,  oftewel, ‘Het buskruitverraad’. Wat was er aan de hand in Engeland dat een groepje mannen het nodig had gevonden een plan te bedenken om het parlement op te blazen?

Nadat in 1603 Elizabeth I van Engeland was gestorven, werd haar achterneef Jacobus VI van Schotland ook koning van Engeland. Hij werd gekroond als Jacobus I van Engeland.

Engeland was een protestants land, waar de katholieken het steeds moeilijker hadden gekregen. Nadat in 1570 de paus koningin Elizabeth had geëxcommuniceerd en in 1588 de Spaanse Armada van de katholieke Filips II Engeland had aangevallen, was de sfeer tegenover de katholieken enorm verslechterd. Voor de regering van Elizabeth was elke katholiek een potentiële verrader. De katholieke Mis werd verboden en katholieken werden gedwongen de Anglicaanse diensten bij te wonen, met hoge boetes voor hen die weigerden.

Maar toen Jacobus koning werd, leek het erop dat het misschien een beetje beter zou worden. Jacobus was zelf weliswaar protestants opgevoed, maar stond wel sympathiek tegenover de katholieken en zijn vrouw, Anne van Denemarken, was zelf katholiek. De katholieken waren hoopvol gestemd en in het begin van Jacobus’ regering kregen de katholieken inderdaad meer rechten. De boetes op het niet bijwonen van de Anglicaanse diensten werden afgeschaft en belangrijke katholieke edelen kregen hoge functies.

Koning Jacobus I

Toch waren sommige mensen nog niet tevreden en ze eisten meer en enkele complotten werden gesmeed tegen de koning, die de katholieke zaak geen goed deden. De strenge protestanten, de puriteinen kregen steeds meer invloed in het parlement en om hen tevreden te houden begon Jacobus de rechten van de katholieken weer in te trekken. De boetes werden opnieuw ingevoerd en katholieke priesters werden het land uit gezet. De katholieken moesten weer oppassen en hun katholieke identiteit zo goed mogelijk verbergen.

Een kleine groep mannen was niet van plan zich hierbij neer te leggen. Dit waren mannen die zelf te lijden hadden onder de onderdrukking en zij wilden actie ondernemen. Guy Fawkes werd door hen benaderd omdat hij soldaat was geweest in het Spaanse leger en hij wist daarom hoe je met wapens en buskruit moest omgaan. Het plan was namelijk om het parlement tijdens een zitting op te blazen, met de koning erbij. In de maanden die volgden werd een kelder gehuurd onder het parlementsgebouw en 36 vaten buskruit werden hier naar toe gebracht. Het plan was dat Fawkes het lont zou aansteken en dan zou wegvluchten naar Europa om daar de zaken uit te leggen en steun te krijgen bij verschillende regeringen. De andere samenzweerders zouden een opstand beginnen in Engeland.

Het complot groeide tot er dertien deelnemers waren, en één van hen had aangetrouwde familieleden die in het parlement zitting hadden. Deze samenzweerder vond dat zijn familie niet opgeblazen hoefden te worden en stuurde een anonieme brief waarin hij waarschuwde 5 november niet naar Londen te komen.

Ondertussen hadden verschillende spionnen al de het heen-en-weer gereis van de verschillende samenzweerders opgemerkt en toen de waarschuwende brief bekend werd, was het duidelijk dat er iets zou gebeuren. De kelders van Westminster werden doorzocht en de hoeveelheid buskruit werd gevonden. Even later werd ook Guy Fawkes in de kelder aangetroffen en gearresteerd. Hij werd gemarteld om informatie te geven, maar wist het heel lang vol te houden om te zwijgen. De andere samenzweerders waren voor een groot deel al bekend, ook omdat bijvoorbeeld geen alias gebruikt was toen de kelder gehuurd werd. Een aantal wist eerst nog te ontkomen en probeerde een opstand te ontketenen, maar dit mislukte. Ze werden opgepakt en iedereen werd wegens hoogverraad ter dood veroordeeld. De straf was gruwelijk, ze werden eerst opgehangen tot ze half dood waren, daarna werden hun geslachtsdelen afgesneden en voor hun ogen verbrand, daarna werden hun ingewanden en harten uitgesneden en na hun dood, want tot dat punt leefden de mannen nog, werden ze onthoofd en werd hun lijk in stukken gehakt. De verschillende onderdelen zouden daarna ten toon gesteld worden.

Prent van de samenzweerders

Op vijf november wordt elk jaar het buskruitverraad nog herdacht in Engeland, de kinderen maken poppen (‘Guy’s) en deze worden ’s avonds verbrand. (Bonfire night). Bij de opening van het parlementaire jaar wordt nog altijd ritueel de kelders van Westminster doorzocht, om er zeker van te zijn dat er geen buskruit ligt. 

De vraag is of de samenzweerders inderdaad schuldig waren. Die vraag is moeilijk te beantwoorden. De uitkomst kwam het hoofd van de geheime dienst, Robert Cecil (de zoon van William Cecil) goed uit, hij haatte de katholieken en wilde elke katholieke invloed uit Engeland weren. Hij beschouwde hen niet als echte Engelsen, omdat zij ‘in de eerste plaats trouw waren aan een buitenlander’, namelijk de paus.

Er is natuurlijk wel buskruit gevonden onder het parlement, maar daar lag altijd een extra voorraad, dus dat was op zich niets bijzonders. De handtekening van Guy Fawkes onder zijn bekentenis leek niets op zijn gebruikelijke handtekening, dit kan komen omdat hij zo gemarteld is, maar ook omdat hij de handtekening niet heeft gezet.

Het lijkt waarschijnlijk dat er wel een complot was, maar lang zo groot niet als wat ervan gemaakt is en dat Cecil het heeft aangegrepen om voor eens en altijd met de katholieken in Engeland af te rekenen. Een helaas kunnen we zeggen dat hij daarin geslaagd is. De katholieken in Engeland hebben het in de jaren na het buskruitverraad heel moeilijk gekregen. Ze mochten niet meer stemmen, geen functie uitoefenen in de rechtbanken, ze mochten geen officier zijn in het leger of de marine. Bovendien kregen ze van elk complot en elke gebeurtenis de schuld, zoals van de grote brand van Londen in 1666 of een uitbraak van de pest. Pas in 1829 kregen katholieken in Engeland weer het recht om te stemmen.