Een vrije geest, Marita Matthijsen
Haar moeder overleed toen ze nog een jong meisje was, iets dat altijd een groot verdriet zou blijven. De jonge Betje had een affaire met een jongeman en liep zelfs met hem weg, maar na korte tijd kwam ze weer thuis. Ze werd echter door de kerkelijke gemeente streng toegesproken en werd pas na een jaar weer in genade aangenomen. Ook dit had grote gevolgen voor Betje, ze hield er een levenslange hekel aan de 'fijnen', de orthodox protestanten, aan over.
Op haar eenentwintigste trouwde ze met dominee Adrianus Wolff, die meer dan dertig jaar ouder was dan zij en weduwnaar. Zijn dochter ging meteen het huis uit om te trouwen toen haar vader een nieuwe bruid naar de Beemster bracht. De Beemster was een relatief nieuwe polder, die in de winter bijna onbegaanbaar was en waar niks te doen was. In de zomer kwamen er allerlei rijke mensen die er hun buitenhuizen hadden, en was er een rijker sociaal leven.
Betje had in de pastorie een plek waar ze kon schrijven, want dit is wat ze wilde doen. Geen gebruikelijke zaak voor vrouwen in die tijd. Niet alleen omdat men ervan uit ging dat vrouwen door hun huwelijk en de eventuele kinderen er geen tijd voor zouden hebben, maar ook omdat men vond dat je voor literatuur een klassieke opleiding nodig had, iets dat alleen voorbehouden was aan mannen.
In die tijd stond de dichtkunst bovenaan de literaire ladder, daaronder kwamen toneelstukken. Romans waren er bijna nog niet, want proza was bedoeld voor verhandelingen en artikelen, niet voor literatuur. Dit zou in deze tijd langzaam veranderen.
Maar Betje wilde schrijven en had ook een paar vrouwelijke literaire voorbeelden. Ze kreeg de gelegenheid om te schrijven, haar echtgenoot had er blijkbaar geen bezwaar tegen. Op de zolder had ze een eigen kamer met een schrijftafel, en uitzicht op de tuin met kippen.
Betje Wolff schreef gedichten voor allerlei gelegenheden en moraliserende artikelen en bespiegelingen. Ze gaf voor het eerst een boek uit in 1763, en zou in de jaren erna een enorme hoeveelheid schrijven. Door haar huwelijk met een gerespecteerde predikant, had ze een bepaalde bescherming, die goed van pas kwam tijdens haar aanvallen op de streng-gereformeerden. Een tijdlang was Betje Wolff een beruchte vrouw!
Toen haar echtgenoot stierf, ging Betje samenwonen met een vriendin, Agatha (Aagje) Deken. Samen zouden ze hun grootste succes beleven, de briefroman Historie van mejuffrouw Sarah Burgerhart, dat werd uitgegeven in 1782. Door deze literaire successen, erfenisjes en pensioentjes konden Betje en Aagje zich een mooi huis in Beverwijk veroorloven, waar ze beiden ruimte hadden om te schrijven.
Ze woonden daarna een tijdje in Frankrijk, maar kwamen noodgedwongen weer terug naar Nederland toen een vriend die gevolmachtigd was om hun zaken te behartigen, al hun geld had opgemaakt. Tot hun dood in 1804 waren ze afhankelijk van liefdadigheid en moesten ze noodgedwongen schrijven, vertalen en publiceren om rond te komen.
Haar laatste jaren waren vreselijk, met verschrikkelijk veel pijn waar geen adequate behandeling voor was. Toen het einde eindelijk kwam in 1804 was het aan de ene kant te vroeg, want ze was nog maar 66 jaar, maar aan de andere kant was het welkom, vanwege de verschrikking die al jaren duurde.
Betje Wolff was een intelligente vrouw, een vrouw met een scherpe en geestige pen en een onafhankelijke denker. Ze was een typisch voorbeeld van de Verlichting, die vond dat mensen voldoende kennis moesten hebben om goede keuzes te kunnen maken. Op die manier zou er een betere maatschappij komen. Haar werken zijn voor de moderne lezer dus vaak te moralistisch door het hameren op deugd en goed leven.
Ze was tegen de slavernij, voor religieuze tolerantie en steunde de Patriotten in Nederland hartstochtelijk. Ze onderhield vriendschappen met mannen en vrouwen, hoewel haar vriendschap soms een tikkeltje obsessief en verstikkend kon worden.
Marita Matthijsen heeft dit jaar een nieuwe biografie over Betje Wolff geschreven. De vorige dateerde alweer van een flink aantal jaren geleden, uit 1984. geschreven door Piet Buijnsters. En hoewel er veel materiaal in de jaren verloren is gegaan, zijn er ondertussen ook nieuwe bronnen gevonden, met nieuwe informatie.
Marita Matthijsen wil ook een iets andere invalshoek en wil de nadruk leggen op de emoties en het gevoel van Betje, met andere woorden een emo-biografie schrijven. Omdat er zoveel materiaal verloren is gegaan, is dit niet altijd mogelijk, en heel veel blijft speculatie. Ik vond dit niet erg, want het wordt heel goed aangegeven wat we weten en wat misschien geweest zou kunnen zijn.
Mooi vond ik ook de terzijdes die Marita Matthijsen af en toe schrijft, waarin ze haar mening over iets geeft. Dit is in een andere kleur gedrukt en is duidelijk te onderscheiden van de echte biografie.
Een vrije geest leest ontzettend prettig, de schrijfstijl is absoluut niet droog. Zeer goed uitgelegd worden de situatie in Nederland, de strijd tussen remonstranten en de contra-remonstranten, de invloed van de Gereformeerde Kerk en de Dordtse leerregels, de situatie met de stadhouder en de Patriotten. Ook het leven in Vlissingen, de Beemster, de Rijp en de andere plekken waar Betje en Aagje woonden, wordt heel goed beschreven. Totaal niet droog of overladen met details, maar wel om de achtergrond te geven van Betje's leven.
Mooi ook zijn de vele illustraties van tekeningen, prenten, plattegronden en portretten, die echt een enorme meerwaarde geven.
Sommige dingen vond ik wat onduidelijk, zo begrijp ik eigenlijk niet goed waarom Betje, die in Frankrijk de uitwassen van de Terreur had meegemaakt, terug in Nederland de radicale Patriotten steunde. Je zou zeggen dat ze wel genoeg radicaliteit had gezien! Dit wordt echter niet uitgebreid beschreven en bleef voor mij onduidelijk. (maar dat kan ook helemaal aan mij liggen)
Betje Wolff was een uitzonderlijke vrouw in een tijd waarin veel veranderde. Ik vond dit boek een heerlijke interessant en fascinerend inkijkje in haar leven en in Nederland in de 18e eeuw en ik kan iedereen deze biografie alleen maar van harte aanbevelen.
Volledige titel: een vrije geest. Het uitzonderlijke leven van Betje Wolff
Uitgegeven in 2024 door uitgeverij Balans
Bladzijdes: 445
Reacties
Een reactie posten