Het verhaal van Rusland, Orlando Figes

Welk verhaal vertel je over het verleden? In de (ontstaans) geschiedenis van een land is altijd tot op zekere hoogte sprake van mythevorming en een deel daarvan is politiek. 

In Rusland is dit zeker het geval en in Het verhaal van Rusland, Mythe en macht van Vladimir de Grote tot Vladimir Poetin probeert Orlando Figes te doorgronden hoe de geschiedenis van Rusland werd en wordt gebruikt om een bepaald beeld van Rusland te schetsen. Het beeld dat de machthebbers op dat moment willen uitdragen, om op die manier hun eigen bewind te ondersteunen.

Hier is hij uitstekend in geslaagd wat mij betreft, dit is namelijk een boek dat onmisbaar is voor iedereen die Rusland beter wil begrijpen. 

Orlando Figes heeft een heel prettige schrijfstijl en het geheel is totaal niet droog of saai. Hij gebruikt veel voorbeelden en tegelijkertijd is het niet zo dat je omkomt in de details of door de vele zijpaadjes het grote geheel kwijt raakt. Hij weet heel goed de rode draad te volgen en geeft een zeer volledig beeld van de Russische geschiedenis, de vorming van de staat en de verhouding van de staat en de burgers. 

Het verhaal begint met de ontstaansgeschiedenis van Rusland en daar heb je al meteen het probleem. Is Rusland gesticht door de Roes, de Vikingen die hier in de 10e eeuw kwamen en de Slavische stammen eindelijk wat structuur brachten zodat er een staat kon ontstaan, of zijn het de Slavische volkeren zelf die een eenheid vormden waar de Russische staat een directe opvolger van is? Het is maar net welke van deze twee versies je het beste uitkomt. 

Hetzelfde geldt voor de periode dat een deel van wat nu Rusland is, onder bewind van de Mongoolse khan stond, een periode die bijna driehonderd jaar duurde, maar die in de collectieve Russische geschiedschrijving geen sporen heeft achtergelaten.

Bijzonder vind ik altijd het idee dat de staat en de persoon van de tsaar een eenheid vormden, de tsaar zelf was de staat. Hij was vadertje tsaar en vervulde daarmee een bijna heilige functie voor de gewone mensen. De mythe van deze onbreekbare band vormde één van de oorzaken van de Russische revolutie, omdat tsaar Nicolaas II hier nog heilig in geloofde en niet de tekenen zag dat het volk er ondertussen anders over dacht. 

De tsaar was in de eeuwen ervoor boven alles verheven, zoals het gezegde luidde: De tsaar is goed, de bojaren zijn slecht. En je ziet heel duidelijk hoe dit idee ook later nog gebruikt wordt, als mensen tijdens de terreur van Stalin volhouden dat Stalin een goede leider is en het zijn medewerkers zijn die niet te vertrouwen zijn. En dat als ze maar een persoonlijk verzoek aan Stalin zouden kunnen sturen, zoals je in vroegere eeuwen de tsaar een petitie kon aanbieden, dan zou het in orde komen en zou Stalin hen te hulp komen. 

Is Rusland een Europees of een Aziatisch land? De verhouding met West-Europa is soms moeizaam geweest, maar vaak was er ook toenadering. Helaas zie je ook dat West-Europa hier niet altijd goed op gereageerd heeft. Na de Krimoorlog in 1853 werden Rusland sancties opgelegd die geen enkel ander Europees land zou hebben hoeven doorstaan. Voor Rusland was het ook moeilijk te verteren dat na de Tweede Wereldoorlog Engeland en Amerika deden alsof de overwinning vooral aan hen te danken was en de rol van Rusland werd gebagatelliseerd. 

De laatste grote fout die de Europese Unie en de Navo maakten was dat ze afwijzend reageerden toen Rusland na de Koude oorlog aangaf zichzelf als Europees te beschouwen. Er werd nadruk gelegd op het feit dat Rusland de Koude oorlog verloren had en daarmee op de vernedering voor Rusland. Het is geen wonder dat Rusland zich daarna meer richtte op contacten met bijvoorbeeld China en zich weinig meer gelegen liet liggen aan Europa. 

Wat is de legende van Vladimir de Grote, hoe wordt Alexander Nevsky gezien, waarom is Ivan de verschrikkelijke belangrijk en hoe heeft Peter de Grote Rusland veranderd? Op welke manier functioneerden de boerengemeenschappen in de middeleeuwen, hoe leefden de lijfeigenen en wat is het gevolg als je een autocratisch bewind hebt en tegelijkertijd de maatschappelijke instellingen ontbreken die hier tegenwicht aan kunnen bieden? 

Het verhaal van Rusland geeft hier antwoord op en vertelt nog veel en veel meer. Ik kan onmogelijk alles opnoemen, maar dat is ook helemaal niet nodig. Je moet dit interessante en uitstekende boek gewoon lekker zelf lezen. 

Originele titel: The story of Russia (2022)

Nederlandse uitgave 2022 door uitgeverij Nieuw Amsterdam

Nederlandse vertaling: Frank Lekens en Toon Dohmen

Bladzijdes: 307