Narcis, Judith Fanto

Het verhaal

Als de kleine Hermann (Manno), in een korte tijd zijn moeder en zijn oma verliest, wordt hij door zijn tante van vaderskant naar Wenen gehaald. Het is een grote overgang, van het kleine Haarlem naar de hoofdstad van de dubbelmonarchie. Een rijk dat bovendien in oorlog is, want het is 1916. 

Hermanns vader is onderofficier in het leger van de keizer, maar hij speelt eigenlijk geen rol in het leven van zijn zoontje. Hermanns tante biedt ook op geen enkele manier een veilige haven. Het enige goede dat ze doet is een huisleraar aanstellen om Hermann Duits te leren en klaar te stomen voor school. Het is deze huisleraar die tante er ook van overtuigt dat het misschien een goed idee is dat Hermann in de zomer naar een speciaal zomerkamp gaat om meer muziek te leren. 

Het is in deze zomer dat Hermann vijf andere kinderen leert kennen en er ontstaat een hechte vriendschap tussen hen. Béla, Max, Bertl en de meisjes Lotte en Franzi worden de familie die Manno nooit heeft gehad. 

Bertl komt uit een middenklassefamilie die hecht aan het oude keizerrijk, de eer van soldaten en de studentenverenging waar duels met een sabel wordt uitgevochten. Hij trouwt met Lotte, die komt te werken bij een bank maar haar baan verliest als de bank omvalt na de crisis van 1929. 

De wetenschapper Max is van Joodse afkomst en hij en de socialistische Franzi zullen ook trouwen. Béla tenslotte komt uit een adellijke Hongaarse familie en is homoseksueel. 

Manno is een beetje de buitenstaander omdat hij als Hollander de Weense mores nooit helemaal leert kennen, maar zoals Max op een gegeven moment zegt is hij de lijm die iedereen bijeen houdt.

Want als ze jong zijn, maken de verschillen tussen hen niet zoveel uit. En ook als ze opgroeien blijft de band bestaan. Ze helpen elkaar, zijn elkaar tot steun en gaan bijvoorbeeld samen op vakantie. Maar langzamerhand zie je toch breuklijnen verschijnen, zeker als de jaren verstrijken en de politieke situatie in Oostenrijk verandert. 

De nazi-partij krijgt steeds meer aanhang, en er zijn steeds meer confrontaties tussen hen en de socialisten en communisten. Op de universiteit krijgen de Joodse studenten en docenten het steeds moeilijker en winkels van Joodse eigenaars zijn regelmatig het doelwit van geweld. Als in 1938 de Anschluss plaatsvindt, zijn de nazi's aan de macht en is het voor velen niet langer veilig. 

In de vriendengroep worden er keuzes gemaakt, die verstrekkende gevolgen hebben. Maar iedereen begrijpt dat er dingen zijn die je vrienden vergeeft, en dat vriendschap ook niet betekent dat je alles van elkaar hoeft te weten. Er zijn dan ook geheimen genoeg tussen de zes. 

Echter nu gebeuren er dingen die onvergefelijk zijn. Max en Franzi weten te ontkomen naar Engeland, en Manno keert terug naar Haarlem waar hij restaurateur wordt bij het Frans Hals Museum en de Duitse bezetting van Nederland moet zien te overleven. 

De vraag is of er na de oorlog een kans is om de vrienden weer bij elkaar te krijgen, of de oude breuken geheeld kunnen worden en er vergeving mogelijk is? 

Ik ben opzettelijk heel erg vaag in mijn beschrijving van de keuzes die er gemaakt worden en de gebeurtenissen en dit doe ik expres, ik wil namelijk absoluut niet teveel verklappen van dit verhaal. Je moet het namelijk zelf lezen. 

Genuanceerd en goed geschreven

Ik heb van Judith Fanto enkele jaren geleden haar debuutroman Viktor gelezen, en daar was ik erg van onder de indruk (HIER besproken). Ik was dan ook erg blij te merken dat ook deze nieuwe roman opnieuw ontzettend mooi is. Viktor was gebaseerd op Judith Fanto's eigen familiegeschiedenis, en ook Narcis is gebaseerd op ware gebeurtenissen.

Opnieuw is Oostenrijk het decor en dit wordt ongelofelijk mooi neergezet. Je voelt het verschil tussen bijvoorbeeld Wenen en het slot in Hongarije waar Béla's familie woont. Judith Fanto weet de sfeer in Wenen, en de veranderingen van het oude keizerrijk naar een nieuw Oostenrijk zeer goed te beschrijven. Een paar details zijn soms al voldoende, om een bepaalde manier van denken of handelen duidelijk te maken. 

De personages komen echt tot leven en wat ik vooral zo fijn vind is de nuance. Niemand is volledig zwart of wit, en er zijn allerlei momenten dat goede mensen een slechte keuze maken of slechte mensen iets goeds doen. Manno heeft bijvoorbeeld een professor op de universiteit die hem echt onder zijn hoede neemt en ontzettend aardig voor hem is, maar tegelijkertijd wel vanaf het begin de nazi-partij steunt, en zo zijn er vele voorbeelden te noemen. 

Er worden ook interessante vragen opgeroepen over de aard van vriendschap. Hoeveel verraad en hoeveel geheimen kan een vriendschap weerstaan en wanneer is de beschadiging onherstelbaar? 

Het einde zette me echt aan het denken. Als je achter de geheimen komt en de keuzes die mensen gemaakt hebben, dan begrijp ik de wens om wraak te nemen, zeker als de gevolgen zo ver reikten. De vraag is natuurlijk wie die wraak kan en mag nemen en hoe dit eruit moet zien. Is vergelding noodzakelijk en onoverkomelijk? 

Opnieuw blijf ik hier noodgedwongen vaag over, ik wil absoluut niet teveel weggeven over wat er gebeurt. Laat ik alleen zeggen dat het nog een tijdje heeft doorgesudderd in mijn hoofd, ik bleef eraan denken. 

Kortom, Judith Fanto heeft met Narcis een geweldig mooie historische roman geschreven, waarin de periode en de personages volkomen tot leven komen door het prachtige proza. Een verhaal vol nuance, dat interessante vragen oproept en dat ik iedereen kan aanraden. 

Uitgegeven in 2025 door uitgeverij Ambo/Anthos

Bladzijdes: 348