Kolja, Arthur Japin

In 1893 stierf de grote Russische componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski vrij onverwacht in Sint Petersburg. De officiële lezing was cholera en dat was niet zo vergezocht, aangezien er een epidemie heerste. Maar waarom werden er geen van de wettelijk verplichte voorzorgsmaatregelen genomen na zijn dood en tijdens de begrafenis?

Nicolai (Kolja) Konradi komt in Sint Petersburg aan, net nadat Tsjaikovski is gestorven. Hij had een brief van de dode gekregen, die hem smeekte om de ruzie tussen hen goed te maken. Getroffen door de urgentie in de brief, was Kolja meteen gekomen, maar helaas te laat.

Allerlei vreemde voorvallen beginnen hem echter in zijn verdriet op te vallen. Niet alleen het ontbreken van de voorzorgsmaatregelen tegen de cholera, maar ook de elkaar tegensprekende verklaringen en de vreemde stiltes die er vallen. Wat is er werkelijk gebeurd en waar is de grote componist aan overleden?

Kolja kende de broers Pjotr en Modest Tsjaikovski erg goed, als klein doofstom jongetje van acht jaar oud was hij onder de hoede van Modest gekomen, die de jaren erna zou fungeren als zijn leraar, vriend en voogd. Modest was met hem naar een revolutionair instituut in Lyon gegaan dat dove kinderen met een rigoureuze methode leerde liplezen en zodanig articuleren dat zij goed verstaanbaar konden spreken.

In de jaren die volgden zou Kolja zijn ouders bijna niet meer zien, maar samen met Modest en zijn gouvernante en vaak ook Pjotr erbij door Europa reizen.

Toen de jongen volwassen was geworden en de erfenis van zijn vader kon overnemen, ontstond er echter een breuk tussen hem en de broers. Een breuk die Pjotr met zijn laatste brief hoopte te helen. Nu rest Kolja niets anders dan achter de waarheid aan te gaan, al zal hij dan moeten beslissen of hij zich zal uitspreken of zal mee zwijgen met de anderen.

Een historische roman van Arthur Japin die zich ook nog afspeelt in de 19^e eeuw in Rusland? Geen wonder dat ik voor dit boek meteen mijn koopstop onderbrak. (af en toe doe ik voor de vorm dat ik een koopstop heb).
Ik heb er in ieder geval beslist geen spijt van, ik vond het een bijzonder mooi boek.

Nu had ik ook niets anders verwacht; ik houd van Arthur Japin en vind hem op zijn best in zijn historische romans, waar hij zo vaak mensen portretteert die buiten de maatschappij vallen.

In dit verhaal zie je dat op twee manieren terug, de dove Kolja moet zich zien te redden in een maatschappij die op horen is ingesteld en de homoseksuele Tsjakovski’s moesten zich redden in een maatschappij die gericht was op het heteroseksuele huwelijk.

Hoewel homoseksualiteit en homoseksuele praktijken veel voorkwamen, vooral binnen de hogere kringen in Rusland, waren de wetten steeds strenger geworden. Iedereen wist van de badhuizen en de bordelen waar de herenliefde gevonden kon worden, maar een openlijke affaire was een schandaal dat te allen tijde vermeden moest worden, vooral omdat het je een enkele reis werkkamp in Siberië kon opleveren.

Heel lang is niet openbaar geweest dat Pjotr Tsjaikovski homoseksueel was. Zijn broer Modest heeft de biografie die hij over zijn broer schreef en in het museum dat hij voor hem oprichtte zorgvuldig alle verwijzingen in die richting verwijderd. Toch hebben de geruchten over zijn dood vanaf het begin stof gegeven voor verschillende theorieën.

In Kolja weet Arthur Japin deze theorieën te verwerken tot een schitterend geschreven roman die niet alleen heel mooi Rusland aan het einde van de 19^e eeuw tot leven weet te wekken, maar ook laat zien hoe mensen om kunnen (leren) gaan met een handicap of iets dat aangeboren is.

Ik vind het knap als een boek je opeens doet beseffen hoe sommige dingen voor sommige mensen helemaal niet zo vanzelfsprekend zijn als ze misschien voor jou zijn. Horen, praten, je kunnen uiten, relaties aangaan met je medemens en liefhebben; het zijn basale menselijke zaken, maar het gaat niet altijd gemakkelijk of vanzelf en soms loop je er zelfs bij gevaar. En dat weet Arthur Japin mooi te treffen.

Is deze theorie over de dood van Pjotr Tsjaikovski de juiste? Geen idee, maar ik vond Kolja een bijzonder mooi en bij tijd en wijle zelfs spannend boek, dat ik bijna niet neer kon leggen voor ik het uit had. En het kostte me enige moeite om vanuit Sint Petersburg weer terug te keren naar het hier en nu. Dat is wat goede romans kunnen doen.

Uitgegeven in 2017 door uitgeverij Arbeiderspers

Bladzijdes 332