Witte tanden, Zadie Smith

Wat heeft een migrant allemaal bij zich? Natuurlijk de wortels van de cultuur waar hij uitkomt en de verwachtingen van het land waar hij naar toe gaat. En daartussen zit hijzelf klem, gevangen tussen hoop en verwachtingen, dromen en teleurstellingen, frustraties en heimwee.

In Witte tanden zien we de levens van drie families die tegen wil en dank met elkaar verweven worden, tegen de achtergrond van Engeland in de jaren ’70, ’80 en ‘90. Discriminatie en racisme, de rellen in Brixton en de Fatwah over Salman Rushdie komen allemaal aan bod en hebben invloed op de verschillende personen die in deze wervelende roman een rol spelen.

Ten eerste is daar de Engelse Archie Jones, die na een slecht eerste huwelijk op zijn zevenveertigste nog met de negentienjarige Jamaicaanse Clara Bowen trouwt. Clara heeft al snel door dat Archie niet de romantische prins op het witte paard is die ze even had gehoopt, maar in al zijn onverstoorbaarheid is hij wel een goede man. Zij krijgen samen een dochter, Irie. 

Archie’s beste vriend is Samad Iqbal, die met zijn jonge vrouw Alsana vanuit Bangladesh naar Engeland komt.

Samad en Archie kennen elkaar uit de oorlog, waar ze in het laatste jaar van de oorlog dingen meemaakten die hun levens voorgoed aan elkaar klonken. Nu wonen ze vlak bij elkaar en groeien hun kinderen samen op.

Maar niet alle kinderen, want Samad wil dat zijn kinderen beter opgroeien en betere moslims worden dan hij denkt dat in Engeland mogelijk is. Helaas is er geen geld om beide jongens terug te sturen naar Bengalen, maar één van de tweeling, Magid, wordt uitgekozen om de hoop van de familie Iqbal te zijn, terwijl Millat het in Engeland moet redden. Zoals al voorzien loopt dit natuurlijk totaal niet zoals Samad had verwacht en zoeken de jongens gewoon hun eigen weg.

Als ze op de middelbare school zitten, raken de levens van Irie en Millat betrokken bij de rijke en intellectuele middenklasse familie Chalfen, en ook Magid komt hier enkele jaren later bij uit. 

Zij zijn het toppunt van ‘Engelsheid’, maar waren op hun beurt ooit ook immigranten, alleen een paar generaties langer geleden. De Chalfrens zijn tolerant en open-minded (zo doen wij Chalfrens dat) en geloven zo rotsvast in hun eigen gelijk dat ze volstrekt onuitstaanbaar zijn en zelfs ronduit racistisch, al zouden ze dat zelf nooit geloven.

Al deze groepen en mensen, waaronder de verschillende familieleden, Schande-nicht (zo genoemd door Alsana omdat ze een lesbienne is) Jehova’s getuigen, extremistische dierenbeschermers, fanatieke Moslims die opereren onder de naam KEVIN (een niet zo handig acroniem zoals ze zelf ook toegeven), een cafébaas die Abdul heet, net zoals al zijn broers en neven, en een enge arts met ideeën over eugenetica komen bij elkaar in een onafwendbaar en groots einde, waar warempel ook nog een paar twists in zaten die ik niet aan zag komen.

Witte tanden was het debuut van Zadie Smith die later zelf zei dat het een goed boek was, maar zeker geen groots boek.

De schrijfstijl is onweerstaanbaar grappig, met terzijdes waar ik af en toe hardop om moest lachen. Hilarisch en droogkomisch, maar ook soms pijnlijk en schrijnend zoals de scene waarin Ierie probeert haar haar te straighten, met desastreuze gevolgen. Maar je kunt dat niet lezen zonder haar te begrijpen en met haar mee te voelen.

De zijpaadjes en de hoeveelheid gebeurtenissen kunnen misschien een beetje teveel worden, maar over het algemeen werkt het wel heel goed. Witte tanden maakt je regelmatig aan het lachen, maar zet je ook aan het denken, over migratie, wortels, het belang van cultuur en familie, maar ook over de verwachtingen die nooit zo uitkomen als je had gehoopt.

Misschien niet groots, maar wel erg goed.

Oorspronkelijke Engelse titel White teeth (2000)

Nederlandse uitgave: Uitgeverij Prometheus (2000)

Nederlandse vertaling: Sophie Brinkman

Bladzijdes: 403