De vrouw die vluchtte, Anais Barbeau-Lavalette

Heeft ieder mens het recht om zijn of haar eigen keuzes te maken? En zo ja, wat als die keuzes diep ingrijpen in het leven van andere mensen? Heb je als moeder het recht je eigen leven te leiden, zelfs al betekent dat dat je wegloopt en je kinderen in de steek laat?

Suzanne groeide op als Franstalige in het Engelse deel van Canada. Geen gemakkelijke jeugd, want het was 1930 en de economische crisis zorgde voor diepe armoede. Bovendien werden de vooral katholieke Frans-Canadezen in dit gedeelte van Canada met de nek aangekeken en gediscrimineerd. 

De kleine Suzanne was een intelligent meisje, en ze werd uitgekozen om een speech te houden bij een wedstrijd in Montreal. Hier leerde ze dichter Claude Gauvreau kennen en zijn vrienden, zoals de schilder Marcel Barbeau.

Suzanne ging studeren in Montreal en haar vriendschap met Claude en de anderen verdiepte zich. Ze raakte via hen betrokken bij de kunstbeweging van de Automatisten, een onderdeel van de Surrealistische stroming. Ze verzetten zich tegen de censuur, de druk van de katholieke kerk en de benepenheid van de jaren ’50.

Ze trouwde in 1948 met Marcel Barbeau kreeg met hem twee kinderen, een meisje en een jongen. Ondanks wat gedichten en wat pogingen tot schilderkunst bleef Suzanne aan de rand van de Automatisten staan, ze was nooit een leidende figuur of iemand met grote invloed.

Maar er is een groeiende ontevredenheid in haar en ze wil meer dan het troosteloze kunstenaarsleven, het elke dag sappelen om rond te komen terwijl de erkenning uit blijft. Ze neemt het besluit om haar kinderen weg te geven en bij Marcel weg te gaan en zich alleen nog maar te richten op haar eigen leven.

Voor Anais Barbeau-Lavalette was haar grootmoeder eigenlijk van weinig betekenis. Ze kende haar niet en haar grootmoeder speelde geen rol in haar leven. Toen haar grootmoeder stierf in 2009 en haar flat leeggeruimd moest worden, kreeg ze het idee dat ze meer wilde weten. Anais huurde een privedetective in die de ontbrekende informatie uitzocht en aan de hand daarvan is dit boek geschreven.

De vrouw die vluchtte is een fascinerend verhaal. Ten eerste is het geschreven in de tweede persoon, alsof de kleindochter tegen haar grootmoeder vertelt wat die allemaal gedaan heeft.

Ten tweede roept het die interessante vragen op over hoe ver je keuzevrijheid gaat.

Het mooie van een goed boek is dat het je laat nadenken en ervoor kan zorgen dat je bepaalde meningen of vooropgezette ideeën nog eens tegen de loep houdt. Zo weet ik van mezelf dat ik altijd moeite heb met vrouwen die hun kinderen in de steek laten. Toen ik echter aan dit boek begon, was ik bereid om mijn vooroordelen aan de kant te zetten en met een open blik te lezen, te zien of ik misschien deze vrouw zou kunnen begrijpen.

Niet alle mensen zijn gelijk, niet alle omstandigheden zijn gelijk en niet alle tijden zijn gelijk. Een mens kan een goede reden hebben voor gedrag dat door een ander als verschrikkelijk wordt gezien en mijn mening is alleen maar dat, mijn mening. Niet de absolute waarheid.

Kortom, ik heb De vrouw die vluchtte met aandacht gelezen en heb me geprobeerd te verplaatsen in Suzanne. En voor een deel lukte dat. Ik leefde mee met het kind dat opgroeide in de economische crisis in de jaren ’30, ik begreep de situatie van de Franse bevolking in Canada beter en voor een deel begreep ik ook wat de Automatisten wilden bereiken.

Maar daarna hield het begrip op. Het probleem is dat Suzanne gewoon geen zin had in een dagelijks bestaan zoals zoveel mensen dat hadden en hebben. Luiers verschonen en de boodschappen doen was niet genoeg voor haar.

Suzanne was eigenlijk een ontiegelijk rotmens. Ze was nooit aardig, als kind al niet, en was volkomen egocentrisch. Ze kon zich nooit ergens aan verbinden en op vastleggen, altijd wilde ze weer iets anders. Dat ze daarmee de levens van haar kinderen, Mousse en François behoorlijk heeft verpest, heeft haar geen of weinig wroeging gegeven. Ze heeft daarna altijd alle contact geweigerd.

En ondanks alle pijn die ze heeft veroorzaakt, heeft Suzanne vrij weinig bereikt. Ze is geen groot kunstenares geworden en is haar hele leven een vluchtige voorbijganger gebleven die nauwelijks indruk heeft gemaakt. Dat ze enige tijd betrokken was bij de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten weegt hier niet echt tegenop, wat mij betreft.

Hoewel ik dus bereid was om aan te nemen dat iemand een goede reden kan hebben om weg te lopen en iedereen in de steek te laten, kwam ik tot de conclusie dat voor mij de reden van Suzanne niet goed genoeg was.

Dat neemt niet weg dat De vrouw die vluchtte een fascinerend verhaal is, dat bijvoorbeeld ook een interessant beeld schetst van de situatie in Canada, waar ik weinig vanaf weet. En ik vind het altijd fijn als een boek me aan het denken zet, zodat ik niet vastroest in een idee, maar die kan toetsen en kan aanscherpen. En daar is dit boek goed in geslaagd.

Originele Frans-Canadese titel: La femme qui fuit (2017)

Nederlandse uitgave 2018 door uitgeverij Querido

Nederlandse vertaling Katelijne de Vuyst

Bladzijdes: 326