Caravaggio in Rome, deel I

Dit jaar lijkt een beetje het jaar van Caravaggio voor mij te worden. Niet alleen zag ik zijn schilderijen in Napels (hier), maar ik bekeek ook de film over zijn leven (hier)en in december komt er een Caravaggio tentoonstelling in Utrecht (daarover later meer). Ik houd bijzonder veel van zijn werk en er zijn weinig schilders die mij zo tot tranen kunnen roeren als Caravaggio kan.

Toen ik een paar weken geleden in Rome was, was het duidelijk dat Caravaggio het thema zou worden. In geen enkele stad is er zo'n grote concentratie aan werken van Caravaggio als in Rome. Hij heeft hier een groot deel van zijn leven gewoond en heeft hier prachtige schilderijen gemaakt.

Ik besloot dan ook tijdens mijn verblijf in Rome om te proberen een groot aantal van zijn schilderijen te zien. Ik heb ze niet allemaal kunnen bekijken, (er moet wat overblijven voor een volgende keer), maar ik heb er uiteindelijk vijftien gezien.

Ik bespreek ze in twee gedeeltes, en ik begin bij de schilderijen in de kerken van Rome. Ik vind het namelijk heel bijzonder dat je hier de schilderijen kunt zien in de kapellen waar ze voor bedoeld waren. Groot voordeel is ook dat de toegang tot de kerken gratis is, al moet je in sommige gevallen wel twee euro betalen om het licht in de kapel aan te laten gaan. Maar dat maakt het alleen maar leuk!

San Luigi dei Francesi
Dit is de kerk voor de Franse gemeenschap in Rome. De Franse Matthieu Cointrel, beter bekend als kardinaal Matteo Contarelli, had een deel van de financiering op zich genomen en wilde na zijn dood in 1585 begraven worden in deze kerk.

In de eerste instantie had een andere schilder de versieringen op zich moeten nemen, maar die had eigenlijk geen tijd en uiteindelijk kreeg Caravaggio dankzij de bemiddeling van zijn beschermheer de kardinaal Francesco Maria Del Monte de opdracht voor de drie altaarstukken.

De Contarelli kapel

Kardinaal Contarelli had aangegeven dat hij graag afbeeldingen wilde uit het leven van de Heilige Mattheus, naar wie hij tenslotte vernoemd was. Hij had behoorlijk gedetailleerde instructies achter gelaten over wat en hoe er geschilderd moest worden, maar Caravaggio zou Caravaggio niet zijn als hij niet probeerde om hier een eigen draai aan te geven.

De roeping van Mattheus (1600)
Caravaggio begon met het verhaal dat de belastinginner Mattheus, die dus werkte voor de Romeinen, geroepen werd door Christus. In dit schilderij zie je Mattheus aan tafel zitten om het binnengehaalde geld te tellen, maar aan de rechterkant komen Jezus en Petrus om Mattheus het licht te laten zien. Dit kun je letterlijk zo zien, omdat het licht via de hand van Christus naar Mattheus wordt geleid.

Mattheus lijkt een beetje verbaasd dat juist hij gevraagd wordt, maar hij lijkt bereid om Jezus te volgen. De twee figuren helemaal links hebben die bereidheid niet, hun interesseert het bitter weinig wat er verder in de kamer gebeurt, hun aandacht is bij het geld. 

De roeping van Mattheus

Het martelaarschap van Mattheus (1600)
Volgens de overlevering is Mattheus vermoord door de koning van Ethiopië, die achter zijn eigen nichtje aanzat. Mattheus tikte hem hiervoor op de vingers omdat het meisje een christelijke non was, en de koning liet daarom Mattheus vermoorden terwijl hij de Mis opdroeg.

Het martelaarschap van Mattheus

Door röntgenonderzoek is te zien dat Caravaggio zijn oorspronkelijke ontwerp heeft aangepast. Hij heeft het aantal mensen verminderd en heeft de klassieke architectuur (die de kardinaal graag erin wilde hebben), gewoon geschrapt. Dit komt het ontwerp beslist te goede omdat de nadruk nu ligt op de dramatische handeling, de gevallen heilige en de verschrikte omstanders.

Bijzonder is dat hij zelf ook tussen de toeschouwers staat die kijken naar de moord om op die manier aan te geven dat alle toeschouwers net zo schuldig zijn als de werkelijke daders.

De inspiratie van Mattheus (1602)
In dit werk zie je de goddelijke inspiratie die Mattheus ontvangt om zijn evangelie op te schrijven. In de eerste versie van dit schilderij was Mattheus een wat boerse kerel die door de Engel geleid werd om te schrijven, maar dit stond te ver af van wat hoe een heilige afgebeeld moest worden en Caravaggio moest een nieuwe versie maken. (de oude versie bestaat trouwens niet meer, die is aan het einde van de Tweede Wereldoorlog bij een brand in Berlijn verwoest).

De inspiratie van Mattheus

In de nieuwe versie die wel werd goed gekeurd, is Mattheus een stuk minder boers en kan hij zelf schrijven, hoewel de Engel er wel goedkeurend op toe ziet.

Santa Maria del Popolo
In 1600 gaf kardinaal Tiberio Cerasi de opdracht aan Caravaggio voor twee schilderijen die in zijn kapel zouden komen te hangen in de Santa Maria del Popolo. Caravaggio schilderde de twee belangrijkste figuren uit de vroege kerk, Petrus en Paulus. De eerste versies werden afgekeurd, maar deze twee werden goedgekeurd en zijn nog altijd te bezichtigen in de Cerasi-kapel.

De kruisiging van Petrus (1601)
Toen Petrus gevangen werd genomen en ter dood werd veroordeeld, vroeg hij om omgekeerd gekruisigd te worden, hij wilde niet op exact dezelfde wijze als Christus sterven. In dit schilderij zien we dat de drie beulen bezig zijn het kruis omhoog te trekken, wat aardig wat moeite lijkt te kosten, net alsof ze weten dat ze iets verschrikkelijks hebben gedaan en de last zwaar op hun drukt.

De kruisiging van Petrus

De bekering van Paulus (1601)
Het andere schilderij is de Bekering van Paulus op de weg naar Damascus. Paulus, die op dat moment nog Saulus heette, was iemand die Christenen vervolgde. Maar op de weg naar Damascus hoorde hij de stem van God, waarna hij zich bekeerde.

De bekering van Paulus

In het schilderij zie je het moment dat Paulus van zijn paard valt, bevangen door de goddelijke stem die hem de waarheid toont.

We zien geen engel, of een symbool voor God, maar alle aandacht gaat uit naar de man die overduidelijk iets bijzonders meemaakt en aangeraakt wordt door God, een moment dat zijn hele leven zou veranderen.

San Agostino
Madonna di Loreto (1604-1606)
Dit schilderij baarde heel wat opzien toen het werd onthuld. De markies van Cavalletti wilde graag een familiekapel en een jaar nadat hij was gestorven in 1602, wist de familie een kapel te bemachtigen in de San Agostino en zij droegen dit op aan de Madonna van Loreto.

Toen de Turken in de 13e eeuw Nazaret veroverden, brachten engelen het huis van Maria over naar het plaatsje Loreto in Italie. Rondom dit huis werd een kerk gebouwd en er kwamen veel pelgrims naar de kerk toe. Het was de bedoeling dat je als pelgrim op je knieën drie keer rond het Heilige Huis ging.

De Madonna di Loreto kapel, met iemand die het prachtige schilderij bewondert.

In dit schilderij zien we Maria als een gewone vrouw, op blote voeten, die in de deuropening van haar huis staat. Een huis dat behoorlijk veel lijkt op een willekeurig Romeins huis. De twee pelgrims knielen voor haar neer, hun blote en vuile voeten naar de toeschouwer gericht. Elke arme Romein kon zichzelf hierin herkennen, en kon hier ook hoop uitputten. Ook voor hun was het mogelijk om Maria te ontmoeten, om deel te nemen aan het Goddelijke.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat het schilderij vanaf het begin populair was bij de arme mensen van Rome, hoewel veel rijken, hoge geestelijken en Caravaggio's collega's er schande van spraken.

De Madonna di Loreto

Ik vond het een mooi en ontroerend schilderij, waarbij ik me heel goed kan voorstellen dat de armen van Rome zich door deze schilder gezien voelden.