De dood van Ivan Iljitsj, Leo Tolstoj

Er kan geen misverstand over bestaan, Ivan Iljitsj gaat dood in deze novelle. De titel maakt het al duidelijk en zowel in de eerste als in de laatste zin wordt dit nog een keer extra gezegd. 

Aan het begin van het verhaal zitten de collega's van Ivan Iljitsj bij elkaar en bespreken wat algemene zaken. Eén van hen leest in de krant dat Ivan Iljitsj is overleden en hoewel ze het erg vinden, want ze waardeerden hem als collega, beginnen ze ook meteen te overdenken wat zijn dood voor hen zal betekenen. Wie krijgt er promotie en wie niet, hoe zullen de functies verschuiven nu er een positie vrij is gekomen? 

Wie was Ivan Iljitsj? Een jongeman uit een redelijke familie, die de Juridische Academie had gedaan en daarna zijn eerste baan in de provincie kreeg. Hij maakte zich geliefd, werkte hard en kreeg de juiste contacten. Hij trouwde en er volgden kinderen en er kwam promotie. 

Kortom, het begon allemaal goed. Maar al snel kwam de ontevredenheid en leek het niet voldoende. Een nieuwe baan met een hoger salaris in Sint Petersburg leek even de oplossing te zijn, maar toen de nieuwigheid eraf was en alles geregeld was, vervielen Ivan en zijn vrouw weer in het oude patroon. Er was altijd net iets te weinig geld, Ivan vond dat zijn vrouw en kinderen niet helemaal voldoende waardeerden wat hij voor ze had gedaan en ook het werk viel tegen. 

Als de pijn in zijn maag begint, maakt Ivan een afspraak bij de dokter, maar die kan weinig voor hem doen. De ene na de andere arts stelt een diagnose en schrijft hem druppels, poeders of een therapie voor, maar niets lijkt te helpen. 

De pijn wordt steeds erger en de dood wordt uiteindelijk een verlossing. 

We kennen Leo Tolstoi natuurlijk van zijn grote romans, Anna Karenina of Oorlog en Vrede. Maar in dit kleine verhaal laat Tolstoi zien dat hij niet per se honderden pagina's nodig heeft, of een compleet overzicht van de Napoleontische oorlogen om een indrukwekkend verhaal neer te zetten. Slechts 75 pagina's telt deze novelle, maar het is meer dan genoeg. 

De manier waarop Ivan nadenkt over zijn leven en tot de conclusie komt dat het eigenlijk niet echt de moeite waard is geweest, is indringend en triest. Onechtheid en hypocrisie spelen een rol bij iedereen om hem heen, of het nu zijn familie of zijn collega's zijn, of de artsen die hem behandelen. De uitzondering hierop is de knecht Gerasim, die eenvoudig en hartelijk is en oprecht medelijden heeft met Ivan Iljitsj. 

Je krijgt ook niet de indruk dat er erg om Ivan gerouwd wordt, de ene collega die afscheid komt nemen na zijn dood, is er vooral mee bezig of hij wel de juiste handelingen verricht, terwijl de weduwe wil weten of er nog meer pensioen te halen valt. De enige die oprecht verdriet schijnt te hebben is de jongste zoon, maar die is nog te jong om echt een goede band met zijn vader te hebben gehad, zoals Ivan in zijn laatste momenten betreurt. 

De dood van Ivan Iljitsj is een prachtig verhaal, klein in omvang, maar groots in de manier van schrijven. Tolstoi kan in een paar zinnen een situatie schetsen, en duidelijk maken hoe het leven van Ivan is gekomen waar het nu is, in alle trieste leegheid. Indrukwekkend en mooi. 

Oorspronkelijk uitgegeven in het Russisch in 1886

Deze Nederlandse uitgave 2020 door uitgeverij van Oorschot in de reeks Kleine Russische bibliotheek

Nederlandse vertaling: Yolanda Bloemen en Marja Wiebes

Bladzijdes 75