De Vikingen, een nieuwe geschiedenis, Neil Price

De Vikingen zijn altijd een groep geweest waar veel belangstelling voor is, of ze nu gezien worden als romantische krijgers of als barbaarse horden.  De waarheid ligt, zoals altijd, een beetje in het midden. 

Het probleem met de Noormannen, waar de Vikingen deel vanuit maken, is dat er weinig schriftelijk materiaal van henzelf is. We hebben beschrijvingen van buitenlandse bezoekers, runeninscripties en de sagen, en verder archeologisch materiaal, en geschreven bronnen van latere tijd door Christelijke schrijvers. 

Een tweede probleem is de interpretatie van al dit bronnenmateriaal; maar al te vaak zie je dat de historici conclusies trekken over het gevonden materiaal die meer te maken hebben met de tijd waarin ze zelf leven dan die van de Vikingen.

Ondertussen zijn er ook allerlei nieuwe technieken die gebruikt worden, en kunnen historici en archeologen gebruik maken van dna-onderzoek, koolstofdatering en andere zaken. Dit zorgt voor nieuwe inzichten en dat maakt dit nieuwe boek ongelofelijk interessant om te lezen!

Zo hebben klimaatdeskundigen en vulkanologen vastgesteld dat er eind 6e eeuw twee grote vulkaanuitbarstingen zijn geweest, waardoor onder ander in Scandinavië de bevolking afnam en de samenleving zoals die was ontstaan in de IJzertijd veranderde. Deze vulkaanuitbarstingen zijn niet alleen in de aarde terug te vinden, maar we zien ook referenties in de sagen bijvoorbeeld naar de grote winter. Verwijzingen die we eindelijk goed kunnen plaatsen.

Een ander mooi voorbeeld van de nieuwe technieken is het graf van de krijger dat gevonden is in Birka in Zweden. We weten sinds 2017 door dna-onderzoek dat deze krijger geen man is, zoals altijd is aangenomen vanwege de kleding en de gebruiksvoorwerpen in het graf, maar een vrouw. 

Er waren dus vrouwelijke krijgers bij de Vikingen, maar ze kwamen zeker niet algemeen voor, al konden de vrouwen blijkbaar wel een hoge positie krijgen. Vrouwen hadden geen gelijke rechten, en stonden niet gelijk aan mannen, zoals we kunnen concluderen uit de botten van kinderen die gevonden zijn waarbij de meisjes overduidelijk minder en eenzijdiger voedsel hadden gekregen dan de jongen. 

Vrouwen hadden duidelijk afgebakende taken die als vrouwenwerk bekend stonden, zoals de zorg voor de boerderij en de leiding over het huishouden. Hier was waardering voor en vrouwenwerk werd zeker niet als minder waar gezien. Vrouwen konden in enkele gevallen over de grenzen van de mannen- en vrouwenwereld heen stappen, en bijvoorbeeld mannelijke taken op zich nemen, maar andersom kwam dat waarschijnlijk niet voor.

Scandinavië was niet bepaald geïsoleerd, er werd gehandeld met het Romeinse rijk en later het Frankische rijk, er werd gehandeld met Europa en er waren hoge buitenlandse bezoekers die verslag deden van de noordelijke landen waar ze doorheen reisden en korte of langere tijd verbleven. 

We weten dat de aanval op het klooster in Lindisfarne in 793 voor de verbijsterde monniken geen kennismaking met een compleet nieuw volk was. Uit de verslagen blijkt dat men eigenlijk heel verbaasd is dat de Noormannen die eerst kwamen om te handelen, nu met zwaarden komen. Geen vriendelijke handelspartner meer, maar een agressieve aanvaller. 

Die aanval in 793 is wel het begin van een periode die we kennen als de Viking-tijd, de periode dat de beroemde schepen met de drakenkoppen door heel Europa en ver daarbuiten dood en verderf zaaiden. Nu is dat zeker het geval, tijdens de overvallen werden dorpen en steden geplunderd en in brand gestoken, en werden vrouwen en kinderen als slaaf meegevoerd. Er was bijna geen verweer tegen de aanvallen van de Vikingen, één van de factoren die meespeelt in hun succes is het feit dat men op het vasteland van Europa geen adequate en effectieve verdediging kon organiseren. 

Je moet wel bewondering hebben voor het feit dat de Vikingen in staat waren om binnen een eeuw van een aanval met één schip op Lindisfarne naar een belegering van Parijs te gaan, een belegering die bijna een jaar duurde en waar honderden schepen bij betrokken waren. Zeker als je bedenkt dat voor het maken van één zeil twee mannen een vol jaar werk hadden. 

Hiervoor waren er niet genoeg vrije mannen en de Scandinavische wereld rustte voor een groot deel op slavenarbeid. We zien dan ook dat de plundertochten in Europa veel slaven opleverden en er ontstaat een vicieuze cirkel. Er moeten plundertochten gehouden worden om de slaven te halen die nodig zijn om de schepen te bouwen om plundertochten te houden. 

Natuurlijk zijn de Vikingen niet alleen de plunderaars van de 8e en 9e eeuw, de meesten van hen bleven thuis en beheerden hun boerderij, voedden hun kinderen op en vereerden de Goden. Het waren handelaren, boeren, handwerkslieden en mensen die heel erg op ons leken, terwijl er tegelijkertijd fundamentele verschillen waren tussen hun opvattingen en de onze, die het soms lastig maken om hen goed te begrijpen of goed te interpreteren wat we in de bronnen over hen vinden. 

Neil Price, hoogleraar archeologie aan de universiteit van Uppsala heeft een ongelofelijk interessant boek geschreven over de uiterst fascinerende Noormannen. Hij laat in het eerste deel zien hoe de wereld van de Noormannen in elkaar zat, van hun idee over de schepping van de wereld tot hoe ze hun doden begroeven, en alles ertussen in. In het tweede deel gaat het over de periode die we kennen als de Viking-periode en in het laatste deel laat hij zien hoe langzamerhand de koninkrijken die we nu kennen in Scandinavie ontstonden en de tijd van de Vikingen voorbij ging. 

Als je wilt weten hoe de Noormannen de wereld om hen heen zagen of wat hun opvattingen waren over seks, mannen en en vrouwen, slaven of de dood, als je meer wil weten over de manier waarop de boerderijen draaiden, wat voor kleding ze droegen, wat ze aten, hoe de cultuur van de Grote Zalen ontstond en waarom de Vikingen op plundertocht gingen, lees dan dit boek. Het staat tsjokvol heerlijke details en beschrijft alles zo goed, dat je er heel veel van leert. Bovendien is het zeer interessant, het zakt geen moment in. Dit boek combineert de nieuwste inzichten met een fijne schrijfstijl en is daarmee een echte aanrader!

Oorspronkelijke titel: Children of Ash and Elm (2020)

Nederlandse uitgave 2020 door uitgeverij Nieuw Amsterdam 

Nederlandse vertaling: Roelof Posthuma

Bladzijdes: 485