Agnes Grey, Anne Bronte

Agnes Grey is de dochter van een dominee en groeit op in een liefdevol gezin, samen met haar ouders en haar zus Mary. Mary en Agnes krijgen thuis les van hun moeder, die een zeer goede opvoeding heeft gehad en de meisjes onderwijst in vreemde talen en tekenen. Ze leren zelfs Latijn van hun vader.

Het gezin Grey kan redelijk comfortabel leven, maar haar vader verdient niet veel en is ook niet heel erg spaarzaam. Agnes droomt ervan om haar familie te helpen. Ze wil dan ook een positie als gouvernante aannemen en heeft al mooie ideeën over hoe ze haar jonge pupillen kan vormen en onderwijzen, met discipline, geduld en een goed voorbeeld. 

Helaas, de werkelijkheid is een stuk anders en haar eerste positie is bij een verschrikkelijke familie. De ouders Bloomfield zien hun kinderen als kleine engeltjes en Agnes krijgt van hen geen enkele steun. De kinderen zijn psychopaatjes in de dop, vooral de oudste jongen die geen groter genoegen kent dan dieren martelen. 

Haar tweede baan bij de familie Murray is iets beter, maar hier zijn de kinderen in het beste geval wild en ongezeglijk en in het ergste geval grof, oppervlakkig en manipulatief. Toch blijft Agnes volhouden en een troost is de vriendschap van de hulpdominee meneer Weston, die een oprecht goed en integer man is. De oudste dochter van het gezin, Rosalie, vindt het leuk om te flirten met de mannen in de omgeving en heeft ook haar oog laten vallen op meneer Weston.

Door een verdrietige gebeurtenis moet Agnes echter terug naar huis en het is maar de vraag of meneer Weston begreep hoeveel hij voor Agnes betekende en of Agnes hem ooit nog terug zal zien. 

Anne Brontë

Anne Brontë was de jongste van de Brontë kinderen, geboren in 1820. Ze werd voornamelijk thuis onderwezen, maar toen ze vijftien was, ging ze enkele jaren naar een school. Anne wilde de kennis opdoen die ze nodig zou hebben om haar eigen brood te verdienen in de enige baan die openstond voor jonge vrouwen in haar positie, namelijk als gouvernante. 

In 1839 begon ze als gouvernante voor de familie Ingham, maar dit was een verschrikkelijke ervaring. Deze familie en hun ellendige kinderen zijn in de roman teruggekomen als het gezin Bloomfield waar Agnes terecht komt. Als er maar een fractie van waarheid in zit, dan heeft ze het daar echt ellendig gehad. 

Ook het tweede gezin Murray uit de roman lijkt op dat waar Anne kwam te werken, dat van de familie Robinson. Toch had Anne meer geluk dan Agnes, want ze bleef vele jaren bij deze familie en de dochters werden goede vriendinnen. Anne nam echter in 1846 ontslag, waarschijnlijk omdat haar broer Bramwell, die ze had geholpen een baan als gouverneur voor de jongens van het gezin Robinson te krijgen, een verhouding kreeg met de vrouw des huizes. Daarmee werd de positie van niet alleen Bramwell, maar ook die van Anne onhoudbaar.

Anne zou Haworth niet meer verlaten voor een nieuwe betrekking, maar begon met schrijven. In 1847 werd Agnes Grey, haar eerste roman, geaccepteerd door de uitgever. 

De kritieken waren goed, maar het karakter van deze roman is zo compleet anders dan Jane Eyre en Wuthering Heights, dat het boek een beetje op de achtergrond lijkt te zijn geraakt. 

Anne schreef ook nog The tenant of Wildfell Hall dat in 1848 werd uitgegeven, maar ze overleed aan tuberculoze in 1849 voor ze de kans had gehad om nog meer romans te schrijven. Ze was slechts 29 jaar oud. 

Anne, detail van het portret
geschilderd door Bramwell

De positie van de gouvernante

Agnes Grey is een roman over een gouvernante en Anne Brontë heeft hiervoor dus haar eigen ervaringen gebruikt. Ervaringen die niet bepaald prettig waren.

Gouvernantes waren vaak ongetrouwde jonge vrouwen uit de middenklasse. Ze waren meestal redelijk goed opgeleid maar verarmd, zodat ze geen andere keuze hadden om de kost te verdienen door gouvernante te worden. 

Veel van hen hadden zeker kennis en vaardigheden, zo kenden ze muziek, tekenen en een vreemde taal, maar een opleiding tot onderwijzeres hadden ze meestal niet gehad. Enige kennis van pedagogie of didactiek was volkomen afwezig. Toch werden ze geacht om meerdere kinderen van verschillende leeftijden te onderwijzen, van de basisvaardigheden tot het gevorderde werk. 

Hun werk was niet beperkt tot de schooltijden, ook daarnaast moesten ze de kinderen begeleiden en bezighouden en al hun maaltijden met de kinderen gebruiken.

Een gouvernante had een unieke positie in een Victoriaans huishouden. Ze waren namelijk geen lid van de familie, maar behoorden ook niet echt tot de bedienden. 

De bedienden hadden een hekel aan het extra werk dat de kinderkamer hen opleverde en waren er vaak op gebrand om de gouvernante te laten merken dat ze zich niks hoefde te verbeelden. 

Voor de familie was de gouvernante een werkneemster en iemand die ze voor een paar pond per jaar konden uitbuiten. Sommige ouders waren betrokken en wilden het beste voor hun kinderen en als je hier terecht kwam, kon gouvernante een heel plezierige positie zijn. 

Andere ouders deden echter niets om de taak van de gouvernante te verlichten en saboteerden haar pogingen tot opvoeden en onderwijzen aan alle kanten door haar gezag te ondermijnen en haar vervolgens te verwijten dat ze de kinderen niet beter onder controle had. Zoals we kunnen lezen, vallen de ouders in Agnes Grey helaas in de laatste categorie. 

Het karakter van Agnes

Veel moderne lezers zullen waarschijnlijk wat meer moeite hebben om Agnes Grey te waarderen. Agnes is een jonge vrouw met een groot plichtsbesef. Ze wil haar ouders financieel helpen en ondanks de verschrikkelijke ervaringen die ze heeft bij de families waar ze werkt, houdt ze vol. Ze klaagt niet, maar probeert zo gelijkmoedig mogelijk door te zetten. Ze hoopt door vol te houden en het goede voorbeeld te geven, uiteindelijk haar pupillen te bereiken en tot beter gedrag aan te sporen. 

Ze houdt dit vol door haar plichtsbesef en haar diepe geloof. Ze is hierin niet demonstratief, maar het is wel de kern van haar karakter. Ze is hierin een echte domineesdochter, zoals Anne Brontë dat ook was. Ik denk dat de stille, maar vastberaden manier waarop Agnes doorzet, veel lijkt op de manier waarop ook Anne de enige was van alle Brontës die succesvol was in haar betrekking en die vele jaren volhield. 

Agnes Grey lijkt een beetje op Fanny Price, de hoofdpersoon uit Jane Austens Mansfield Park. Ook zij was bescheiden en stil, met een groot moreel besef. En vaak wordt zij terzijde geschoven door de moderne lezer die deze eigenschappen niet meer op waarde schat, maar meer ziet in vlotheid, humor en een snelle geest. 

De betekenis van dieren en het gedrag van mensen

Agnes Grey is een veel rustiger en minder emotioneel verhaal dan bijvoorbeeld Wuthering Heights, maar toch zijn er genoeg dramatische momenten waar je ook de overtuigingen van Anne Brontë duidelijk terug ziet komen. 

De beschrijvingen van de dierenmishandeling die voorkomen in Agnes Grey zijn soms moeilijk om te lezen, maar wat je moet begrijpen is dat Anne Brontë de manier waarop haar personages met dieren omgaan gebruikt om te laten zien of het goede of slechte mensen zijn. 

De goede personen zijn goed voor dieren. Agnes zelf heeft thuis een kat en als ze afscheid neemt van haar familie, kust ze ook de kat vaarwel. Meneer Weston aait de kat van de arme Nancy bij wie hij op visite gaat, terwijl de hypocriete dominee de kat schopt. 

Het psychopathische zoontje van het eerste gezin waar Agnes werkt, vindt het heerlijk om nestjes van vogels uit te halen en de vogeltjes vervolgens te martelen en te doden. Agnes probeert hem hiervan af te houden, maar zijn vader en oom vinden het juist geweldig dat hun kleine etterbak zich zo gedraagt. 

De opzettelijke wreedheid, maar ook de vele momenten van achteloze mishandelingen vormen een extra aanklacht tegen deze mensen die zichzelf als beter dan de rest beschouwen, maar juist alles behalve beschaafd zijn. Slechte mensen dus. 

Conclusie

Agnes Grey is het eerste boek dat ik van Anne Brontë las en ik moet zeggen dat ik ervan heb genoten.  Het is een compleet ander boek dan Jane Eyre of Wuthering heights en ik weet eigenlijk niet waarom ik hierover verbaasd was, het zijn tenslotte drie boeken van drie verschillende schrijfsters, als waren het dan zussen. 

Ik vond de historische details over onderwijs en lesgeven interessant, en als docent zijn sommige situaties erg herkenbaar. Grappig hoe sommige dingen nooit veranderen!

Maar ook Agnes zelf sprak me aan. Ik houd van personages die een soort moed bezitten die niet bestaat uit grootse gebaren, maar juist uit een stille vastberadenheid. 

De romance tussen haar en meneer Weston vond ik mooi beschreven en ik zag het voor me. Prachtig hoe hij zelfs de hond van Agnes die aan een nare rattenvanger was verkocht, redt en bij zich houdt. Als dat niet aangeeft dat hij een goed mens is, dan weet ik het niet meer! Mooi ook dat je toch heel duidelijk merkt hoeveel ze van elkaar houden, hoe gereserveerd ze ook zijn in het uiten hiervan. Deze romance bracht een grote glimlach op mijn gezicht, zo charmant vond ik het. 

Jane Eyre en Wuthering heights hebben meer bekendheid, maar ik kan iedereen Agnes Grey aanbevelen, het is een prachtig geschreven verhaal dat het waard is om ook nu nog gelezen te worden.

Oorspronkelijk uitgegeven in 1847

Deze Nederlandse uitgave door Uitgeverij Rainbow in 2021

Nederlandse vertaling: Ingrid Buthod-Gérard

Bladzijdes: 237