Afghanistan, een kort historisch overzicht
Maar wat is hier aan de hand en hoe is dit zo gekomen? In dit artikel wil ik een kort historisch overzicht geven. Ik probeer de ingewikkelde geschiedenis van Afghanistan zo duidelijk mogelijk te maken, maar zal daarbij noodgedwongen heel veel dingen moeten overslaan en zaken onvermeld laten, anders zien we door de hoeveelheid namen en begrippen en gebeurtenissen de rode lijn niet meer.
Mocht ik
echter feitelijke onjuistheden vertellen, laat het me weten, dan kan ik dit
corrigeren.
Vroege geschiedenis
Afghanistan is een bergachtig land, dat ligt tussen het huidige
Iran en Pakistan, met landen zoals Turkmenistan in het noorden. Rusland, India
en China liggen als grootmachten ook in de buurt. De bergachtigheid zorgt
ervoor dat het land lastig te veroveren is en de Afghanen hebben al meerdere
volkeren voorbij zien trekken in de afgelopen eeuwen. Veroveren lukte echter noch
Alexander de Grote, noch de Britten in de 19e eeuw.
De Afghanen vormen geen homogene groep, maar er zijn
verschillende stammen, waarvan de Pathanen de bekendste zijn. De stamcultuur en
de Pashtunwali (de erecode van de Pathanen) dateren al van de vroegste
geschiedenis. Familie en eer zijn hierin heel erg belangrijk.
De 20e eeuw
In de 20e eeuw was het onrustig in Afghanistan. Er waren meerdere regeringswisselingen en staatsgrepen. Verschillende
regeringen wilden hervormingen doorvoeren, maar vaak moesten die weer worden teruggedraaid
omdat het conservatieve deel van de bevolking hier niet achter stond.
Het doorvoeren van een centrale regering waar iedereen naar
luisterde bleef lastig. Er bleef een kloof tussen de steden waarin
moderniseringen waren doorgevoerd en het platteland waar dit niet gebeurde en
men op de oude, traditionele manier door bleef gaan. Loyaliteit aan de stam en
de familie bleken belangrijker dan aan de regering in de verre hoofdstad Kaboel.
Economisch moesten er halverwege de 20e eeuw moderniseringen
worden doorgevoerd. In de jaren vijftig werd hiervoor door de Afghaanse
regering onder leiding van premier Daoud, toenadering gezocht tot de
Sovjet-Unie, op dat moment het machtigste land in de regio.
Wegen werden aangelegd en de economie verbeterde. Door deze
toenemende welvaart had de regering behoorlijk wat aanhang en dit zorgde ervoor
dat zij nu echt vaart konden zetten achter het doorvoeren van hervormingen. Zo
hoefden vrouwen niet langer gesluierd te zijn en konden meisjes studeren. Lang
duurde dit niet, want enkele jaren later werd Daoud afgezet. De politiek in
Afghanistan raakte versplinterd, doordat er zowel aan de linker- als aan de
rechterkant extremen werden gezocht.
De Russische invasie (1979-1989)
Daoud kwam echter terug in 1973, met de zoveelste
staatsgreep, die hij kon uitvoeren met behulp van de communisten. Hoewel hij
een behoorlijk links programma had en optrad tegen de moslim-fundamentalisten, was
hij overduidelijk niet van plan om aan de leiband van Moskou te lopen. Toen hij
eenmaal de macht had, kregen ook de communisten van hem geen enkele ruimte meer.
In 1978 hadden de communisten er genoeg van en zij pleegden
een staatsgreep, waarbij Daoud en zijn familie werden vermoord.
Deze nieuwe regering was echter niet in staat om het land
onder controle te krijgen en Moskou besloot om in 1979 in te grijpen. Het leger
van de Sovjet Unie viel Afghanistan binnen. Dit was het begin van een slepende
oorlog, die tien jaar zou duren en bitter weinig resultaat zou hebben. In 1989
trok de SU zich definitief terug, met de staart tussen de benen.
De tegenstanders van de Russen waren de Mujahedien, oftewel de
strijders. Dit waren fundamentalistische moslims die zich verzetten
tegen de communisten. Gedreven door ideologie en religie waren zij een geduchte
tegenstander, die bijna niet te verslaan viel. Bovendien kregen de Mujahedien steun
van de Verenigde Staten, in de vorm van wapens en geld.
Wat we hier zien is dat de bemoeienis met Afghanistan door zowel
de Sovjet Unie en de Verenigde Staten past binnen de Koude Oorlog, waarbij
beide landen proberen om zoveel mogelijk invloed uit te oefenen. Het belang van
het land waar het om gaat, is altijd ondergeschikt aan het Russische of
Amerikaanse belang.
Burgeroorlog
Nadat de Russen in 1989 het land hadden verlaten, was het
duidelijk dat de regering die achterbleef niet het hele land onder controle
had, maar alleen de steden. Op het platteland waren vooral de Mujadien vertegenwoordigd,
die zich nu tegen elkaar keerden. De Mujahedien hadden al nooit een georganiseerde eenheid gevormd, het waren
losse strijdgroepjes die een gemeenschappelijke vijand hadden gehad.
In het noorden ontstond de Noordelijke alliantie en in het
zuiden kreeg je de Taliban. Deze laatste groep bestond voornamelijk uit de
jonge mannen die tijdens de Russische invasie in Pakistan waren geweest en op
de strenge koranscholen daar hadden gezeten. (Talib= religieuze student) Zij
vermengden de meest extreme vorm van de Islam met de al-oude ideeën van de
Pashtunwali en dan krijg je een mix die vrij slecht uitpakt voor iedereen die
niet tot de Taliban behoort.
Pakistan steunde de Taliban en in 1996 wisten de
Talibanstrijders een groot deel van Afghanistan in handen te krijgen, en zelfs
Kaboel.
Zij riepen het emiraat Afghanistan uit en de Islamitische
wet werd uiterst streng gehanteerd. De eeuwenoude Boedhabeelden in Afghanistan
werden opgeblazen, muziek en andere frivoliteiten werden verboden, en de
rechten van vrouwen en meisjes werden drastisch ingeperkt. Vrouwen mochten
alleen nog volledig gesluierd over straat, en alleen onder begeleiding van een
mannelijk familielid. Geen onderwijs meer voor meisjes en ook geen medische
zorg. Vrouwen konden immers geen arts meer zijn en een vrouw kon niet behandeld
worden door een mannelijke arts.
Vanaf 2001
In 2001 werd de aanslag op de Twin Towers uitgevoerd door Al
Quaida. Afghanistan had hier geen rol in, maar de Taliban en Al Quaida stonden
wel met elkaar op vriendschappelijke voet. Zo waren er uitvalsbases van Al
Quaida in Afghanistan en zou Osama bin Laden er een schuilplek hebben. De
Verenigde Staten eisten zijn uitlevering, maar de Taliban wilde dit alleen doen
op hun eigen voorwaarden. De VS en Groot Brittannië vielen vervolgens
Afghanistan binnen.
De Taliban werd verslagen en er kwam een nieuwe regering die
met steun van de VS Afghanistan zou moeten regeren. Het probleem was echter dat
er geen rekening werd gehouden met het feit dat een centrale regering het altijd
moeilijk had gehad en dat een regering die gesteund werd door de VS ook niet op
veel sympathie kon rekenen. Buiten de grote steden en in de regio’s op het
platteland gingen bestuurders hun eigen gang. (er wordt als het goed is een patroon zichtbaar...)
En de Taliban was natuurlijk ook niet helemaal verslagen. Ze
bleven actief in grote delen van Afghanistan en bleven mensen trainen, vaak met
de hulp van Pakistan. Ze hielden zich echter vrij rustig en gingen meestal grote
confrontaties uit de weg, hoewel er schermutselingen bleven plaatsvinden, met
doden en gewonden aan beide kanten.
Ondertussen stuurden de VS steeds meer troepen die kant op
en werden er militaire bases aangelegd. Ook andere landen hadden zich in het
conflict gemengd en steeds meer militairen uit verschillende landen gingen
richting Afghanistan.
Na 2012 veranderde de missie. Het idee was dat Afghanistan
geholpen moest worden om zichzelf te kunnen regeren en dat heel langzaam de
buitenlandse militairen weggehaald zouden worden.
In 2014 eindigde officieel de gevechtsmissie van de VS en GB
en bleven er kleine groepen militairen achter die de trainingen van het
Afghaanse leger en politie op zich namen. Ook kwam er veel steun in de vorm van
geld en materieel. Hier blijkt ook veel bij te zijn gesjoemeld, vooral door de Afghaanse
regering, die meer troepen opgaf dan er werkelijk waren, om zo meer geld op te
strijken.
Het was duidelijk dat de VS de Amerikaanse aanwezigheid wilden
afbouwen en president Trump kondigde dit officieel aan, echter zonder goede afspraken te maken over de voorwaarden van de Amerikaanse terugtrekking. In mei 2021 zouden alle Amerikaanse troepen Afghanistan verlaten. President
Biden verlegde deze termijn iets naar achteren, maar dat het zou gebeuren stond vast.
De Taliban zag de kans schoon om te beginnen met het opnieuw
veroveren van de macht. De onpopulaire en corrupte regering kon op weinig steun
van de bevolking rekenen, maar dit wil niet zeggen dat de bevolking dus de Taliban
steunde. Als je echter de keuze hebt tussen je wapens overgeven of
doodgeschoten worden, is de keuze niet zo moeilijk. Het gevolg is dan ook dat
binnen de kortste keren de Taliban de macht heeft kunnen overnemen in
Afghanistan en afgelopen maandag Kaboel kon veroveren.
Ondertussen proberen de westerse mogendheden hun
ambassadepersoneel en andere functionarissen naar huis te halen en ook de Afghanen
die voor hen hebben gewerkt, met wisselend succes. De hartbrekende tafrelen
zijn moeilijk om aan te zien, vooral omdat je weet wat voor lot de achterblijvers
waarschijnlijk treft.
Conclusie
Het moge duidelijk zijn dat vanaf het begin duidelijk was
dat de oorlog in Afghanistan een heilloze onderneming was. Het is nog nooit een
ander land gelukt om Afghanistan eronder te krijgen en een centrale regering
neer te zetten en het is de VS ook niet gelukt. De trieste conclusie is dat ze
in 2001 nooit hadden moeten binnenvallen.
Foute inschattingen, verkeerde informatie, het tolereren van
corruptie en een soort grenzeloze arrogantie om wel even te laten zien hoe het
moet, lijken een desastreuze cocktail te zijn, waar de Taliban garen bij kon
spinnen. De terugtrekking uit Afghanistan zou geen tweede Vietnam worden, beloofde men, maar
het lijkt erop dat de situatie nog ernstiger is dan destijds in Saigon in 1975.
Wat gaat er nu gebeuren? De Taliban lijkt zich van een
redelijke kant te willen laten zijn, maar dit is waarschijnlijk alleen voor de
buhne. Er zijn al rapportages dat buiten de grote steden wraakacties niet
ongewoon zijn en de rechten van vrouwen en meisjes met voeten worden getreden. Als
de westerse landen inderdaad weg zijn en de laatste ambassades zijn gesloten,
is er geen enkele reden meer voor de Taliban om zich in te houden.
Er zijn wel protesten en tegendemonstraties, maar het is maar de vraag hoeveel zoden die aan de dijk kunnen zetten.
Op dit moment is het lastig in te schatten hoe het verder gaat. Ik denk dat we er echter wel vanuit kunnen gaan dat het leven voor de gewone Afghanen en vooral de meisjes en vrouwen er absoluut niet beter op zal worden.
Hoi Bettina, een goed geschreven en informatief stuk dat een goed overzicht geeft van de recente geschiedenis van Afghanistan. Er staat een foutje in je stuk, Afghanistan ligt naast Iran, niet Irak. Steve McCurry heeft een paar jaar geleden een boek met prachtige foto's (vooral portretten) over Afghanistan gepubliceerd. Groetjes, Erik
BeantwoordenVerwijderenGoedemorgen, Erik, dank je wel voor je compliment en je oplettendheid, ik heb die suffe fout meteen aangepast.
VerwijderenEn ja, die foto's van Steve McCurry zijn prachtig!
Groetjes,
goed stuk, dankjewel!
BeantwoordenVerwijderenDank je wel!
VerwijderenGroetjes,
dit is een mooie aanvulling https://www.nrc.nl/nieuws/2021/08/20/geloof-ons-de-taliban-zijn-niet-veranderd-a4055466
BeantwoordenVerwijderenOh ja, goed om erbij te hebben. Dank voor het delen van de link!
VerwijderenGroetjes,
Dank voor je heldere uitleg! Zo treurig allemaal :-( met name voor meisjes die niet meer naar school zullen gaan en zo een totaal ander leven krijgen.
BeantwoordenVerwijderenFijn dat je het duidelijk vindt, dat was precies mijn bedoeling. En ja, je hart breekt als je ziet wat er allemaal gaande is en vooral als je bedenkt wat er nog gaat gebeuren.
VerwijderenGroetjes,