Meisje, vrouw, anders, Bernadine Evaristo

Wat is identiteit en welke rol spelen zaken als je huidskleur, seksuele geaardheid of gender in wie je bent en hoe de wereld je ziet? Dit zijn belangrijke vragen die voor ieder van ons gelden, maar die de laatste jaren ook duidelijker gesteld worden door de mensen uit minderheidsgroepen. Hun stem wordt steeds hoorbaarder in het maatschappelijke debat en daardoor komen er meer verhalen naar buiten. 

In Meisje, vrouw, anders vertelt Bernardine Evaristo het verhaal van twaalf personen, allen mensen van kleur. Sommigen hebben twee zwarte ouders, anderen hebben een witte ouder en een zwarte ouder. Sommigen zijn in Engeland geboren, anderen zijn immigranten, uit Nigeria, Ghana of het Caribisch gebied. Sommigen zijn hetero, anderen zijn lesbisch, of ze daar nu voor uit kunnen komen of niet en een van hen identificeert zich als non-binair. 

Door deze personen leren we meer over de levens van zwarte mensen, zwarte vrouwen in het bijzonder in de verschillende periodes in Groot Brittannië, van begin 20e eeuw via de jaren vijftig, naar de jaren tachtig en het heden. Ze krijgen te maken met racisme, vooroordelen en discriminatie, al kun je zien dat elke generatie ook specifieke dingen meemaakt en elke vrouw er weer anders op reageert. 

We leren in het eerste hoofdstuk Amma kennen, een zwarte lesbische feministe die al sinds de jaren '80 in de toneelwereld probeert door te breken. Nu heeft ze een toneelstuk geschreven dat vanavond zal openen, en ze hoopt dat het een succes wordt. Naast Amma maken we kennis met Yazz, haar dochter op de universiteit, een goede vriendin Dominique die naar de VS vertrok en in een destructieve relatie terecht kwam. 

In het tweede hoofdstuk staan Carole, Bummi en LaTisha centraal. Carole heeft het geschopt tot onderdirecteur van een bank, Bummie is haar moeder en LaTisha een oud-klasgenote die drie kinderen van drie verschillende vaders heeft, maar nu vastbesloten is iets van haar leven te maken. 

Hoofdstuk drie gaat over Shirley, een oude vriendin van Amma, die echter altijd keurig en burgerlijk is gebleven en lesgeeft aan de school waar Carole en LaTisha ook op hebben gezeten, haar moeder Winsome die weer is teruggekeerd naar Barbados en Penelope, een collega van Shirley. 

Het slothoofdstuk begint met Megan die liever Morgan genoemd wordt, en daarna gaan we verder terug in de tijd met hun overgrootmoeder Hattie en Grace, die weer de moeder van Hattie is. 

Ik had voor ik begon met lezen de indruk dat dit een moeilijk boek zou zijn. Door de opzet van vier hoofdstukken met elk drie hoofdpersonen, de manier van schrijven zonder interpunctie en door het onderwerp. 

En ja, het koste even tijd voor ik erin zat, maar uiteindelijk heb ik het met heel veel plezier gelezen. De hoeveelheid mensen maakt het wel ingewikkeld en ik heb op een gegeven moment een schema gemaakt om de belangrijkste personages en hun onderlinge relaties uit elkaar te kunnen houden. 

De manier van schrijven met het gebrek aan interpunctie wende heel snel. Het las uiteindelijk heel gemakkelijk omdat elke nieuwe zin inspringt en er voldoende witregels zijn. Door de vele herhalingen waarmee zinnen beginnen en de opzet van de tekst wordt het bijna poëzie en dit vond ik mooi gedaan. Ik heb genoten van sommige beschrijvingen en af en toe hardop gelachen. 

Meisje, vrouw, anders is een bijzonder boek dat je bewust maakt van dingen waar je zelf misschien niet zo snel bij nadenkt omdat het jezelf niet overkomt. Ik spreek hier nu even voor mezelf als witte vrouw.

Ik vond het jammer dat het geen doorlopend verhaal was, en hier moest ik aan wennen. Het zijn uiteindelijk twaalf portretten van twaalf verschillende personen, elk met hun eigen verhaal. Het toneelstuk van Amma waar een aantal naar toe gaan, is meer een soort losse rode draad dat verhalen verbindt, maar dit geldt niet voor alle verhalen en het is er eigenlijk een beetje met de haren bij gesleept. Het laatste hoofdstuk waarin iedereen samenkomt op de afterparty vond ik eerlijk gezegd niet het sterkste hoofdstuk. 

Met zoveel verschillende personages en zoveel verhalen kan het niet anders dat het ene je meer aanspreekt dan het andere. Ik kan echter zeggen dat ik van de twaalf personen er maar een ronduit onsympathiek vond (Yazz) en een ander (Morgan) gewoon niet zo goed begreep. Maar de andere verhalen vond ik boeiend, interessant, schrijnend en ontroerend, hoewel sommige zaken noodgedwongen wat ver van me af staan.

Met dit boek heeft Bernardine Evaristo een gedeelde Bookerprize gekregen (ze moest die delen met Margaret Atwood) en daar is veel om te doen geweest. Ook is er controverse over de Nederlandse vertaling, waarin de witte vertaalster naar het idee van sommige mensen niet de goede vertaling van bepaalde woorden en begrippen heeft gebruikt. In het hoofdstuk over Megan/Morgan worden verzonnen persoonsnaamwoorden gebruikt die in het Nederlands niet voorkomen, in plaats van dat er gekeken wordt naar de Nederlandse varianten. 

Hieruit blijkt in ieder geval dat Meisje, vrouw, anders een boek is dat mensen aanspreekt, dat tot nadenken stemt en dat de tongen in beweging brengt. Het kan mensen wat schelen. Ik kan me ook wel voorstellen dat als je een boek hebt dat zo mooi allerlei verschillende aspecten van de levens van gekleurde vrouwen aan bod brengt, je ook wil dat dit met de juiste woorden gebeurt. Ik denk dat deze behoefte er eerder ook al was, maar het verschil is dat het nu ook wordt uitgesproken. En hoe je er verder ook over denkt, dat is winst. 

Meisje, vrouw, anders was niet helemaal het boek dat ik had gedacht, maar ik heb het met veel aandacht en plezier gelezen en ik heb ook nog het idee dat ik er iets van heb geleerd. 

Originele Engelse titel: Girl, woman, other (2019)

Nederlandse uitgave 2020 door uitgeverij De Geus

Nederlandse vertaling: Lette Vos

Bladzijdes: 493