De gelukkige familie, Herman Robbers

Herman Robbers (1868-1937) was een schrijver, dichter en hij werkte als redacteur voor het tijdschrift Elsevier, dat opgericht was door zijn vader. Hij schreef een paar romans die goed werden ontvangen, maar die nu bijna helemaal vergeten zijn. Hijzelf is ook bijna helemaal vergeten, ik had in ieder geval nog nooit van de goede man gehoord. 

Toen ik enkele weken geleden weer begon met mijn Bronte-project, begon ik ook andere 19e eeuwse literatuur te lezen. Grappig genoeg kom je dan vooral uit bij de Engelsen, de Fransen en de Russen, maar niet zo snel bij Nederlandse schrijvers. Ik besloot te kijken wat er op dat gebied nog meer was, behalve Louis Couperus en Ina Boudier-Bakker. En toen kwam ik Herman Robbers tegen.

In 2016 heeft de uitgeverij Auteursdomein de bekendste roman van Herman Robbers opnieuw uitgegeven. Dit is De roman van een gezin, in twee delen. De gelukkige familie is het eerste deel. 

Ik moest even wennen aan de stijl. Herman Robbers mag dan onder de naturalisten gerekend worden, maar heel sober is zijn schrijfstijl niet, zeker niet in de eerste paar hoofdstukken van dit boek. Hij heeft de vreselijke neiging om steeds combinaties van bijvoeglijke naamwoorden te maken, soms meerdere in een zin en soms tien op een pagina. Denk hierbij aan:

't Was op een morgen in mei, een zomerschen ochtend al, vol van zon, lekkere zoelte en veel schel licht, in de vroeg-roezemoezende, rammel-druk lijnende straat [...] Fel schitterde 't glas van de gevels-in-zon, tril-glansde de schijn in het wit-overwaasde blauw van den hemel, hoekten de schaduwen af op de droge, licht-kaatsende keien. 

Dit is niet mooi. Tenminste, ik vind het niet mooi. Maar na enkele bladzijdes lijkt het minder te worden, of valt het minder op omdat het verhaal je pakt. En pakken doet het!

De gelukkige familie is het verhaal van Jan Croes, zijn vrouw Emma en hun gezin. Een gelukkige familie, zou je denken, met gezonde kinderen die allemaal een mooie toekomst voor zich hebben, een goed lopende drukkerij en een mooi huis op de Keizersgracht. 

Jan Croes is een baas van de oude stempel, hij heeft zelf altijd hard gewerkt en zijn drukkerij groter gemaakt. Hij geniet van zijn verworvenheden, maar heeft naar zijn idee altijd goed voor zijn mensen gezorgd. Dat er nu gestaakt wordt door de arbeiders, treft hem dan ook diep. Met de concurrentie van tegenwoordig, de zaken die slecht gaan en de hogere prijzen kan hij helemaal geen opslag geven, dat die kerels dat dan ook niet inzien!

Zijn vrouw Emma maakt zich zorgen. Ze is een vrouw die zich alleen maar bezighoudt met haar huishouden, en daar is ze heel druk mee. Niet dat ze zelf dingen doet, maar ze moet wel de meiden nalopen en het menu bedenken en toezicht houden op de kinderjuf, en de naaister. En 's middags moeten er visites gemaakt worden, of wordt er gewinkeld. Het is een druk bestaan en tijd om diep over dingen na te denken heeft ze niet. Als haar Jan zegt dat ze moeten bezuinigen, weet ze niet wat ze moet doen, er kan helemaal niet bezuinigd worden!

Oudste zoon Rudolf (Ru) is op een effectenkantoor en woont op kamers, hier hangt hij de rijke jongeling uit. Hij heeft geen grein sympathie voor de arbeiders en wat hem betreft zouden de patroons geen enkele concessie moeten doen. Hij zal uiteindelijk trouwen met een meisje van goede komaf en geld, niet omdat hij van haar houdt, maar omdat rijk worden het hoogste doel is. Hij speculeert en neemt hierbij steeds grotere risico's.

Zoon Theo studeert rechten, maar doet hier helemaal niks aan omdat hij een verkeerde keuze heeft gemaakt. Hij zou wel willen switchen naar letteren en dan leven van de pen, maar zijn vader steekt hier een stokje voor. Na zoveel jaren 'luibakken en de gebraden haan uithangen', moet hij het nu maar gewoon afmaken. Theo sympathiseert met het socialisme, maar dit is vooral de salonvariant. Al zal Theo uiteindelijk een keuze maken die mij positief verbaasde, maar die hem wel vervreemdt van zijn familie. 

Oudste dochter Jeanne wacht op een huwelijksaanzoek, een die maar niet komt. In de tussentijd wordt ze geacht met haar moeder mee te gaan visites maken en winkelen, maar heeft ze geen enkel doel in haar leven. Ze zou wel wat liefdadigheidswerk willen doen, maar haar moeder is bang dat ze dan in aanraking zal komen met nare, ruwe mensen en misschien wel ongedierte mee naar huis neemt, dus dit loopt op niks uit. Ze probeert Frans te studeren, maar dit geeft ook geen voldoening. Jeanne's leven is vooral wachten en nutteloosheid. 

Noor, de tweede dochter is een vrolijk meisje, maar ook een beetje dom in de vriendschappen die ze sluit. De flirt-grage meisjes, eerst in Amsterdam en later op de kostschool in Brussel waarmee ze bevriend raakt, beïnvloeden haar niet in positieve zin. 

Hein, en Bas, de twee jongsten, zijn tegenovergesteld. Hein is zeer intelligent, maar ook vervuld van een enorm superioriteitsgevoel en is daarmee een uitermate onaangenaam kereltje. Bas wordt door het hele gezin geminacht omdat hij niet mee kan komen en te dom wordt gevonden. Men doet hem uiteindelijk maar op een kostschool in Leiden, waar ze hem hopelijk wel aankunnen. 

De gelukkige familie heeft een dubbele betekenis. Het slaat ten eerste op het gezin van Jan Croes, een familie die uiteindelijk helemaal niet zo gelukkig is, al weten ze van elkaar niet precies hoe de vork in de steel zit en houden ze grotendeels de schijn op. 

De titel slaat echter ook op de verhoudingen tussen de klassen. Voor iemand als Jan Croes zijn de arbeiders familie. Familie die hun plek moet kennen, maar toch. Hij is er trots op dat hij altijd voor zijn mensen heeft gezorgd, bij ziekte gingen er eieren of een pan soep naar de arbeiders toe. Hij kan of wil niet inzien dat de arbeiders niet afhankelijk willen zijn van dat soort willekeurige liefdadigheid, maar een goed loon willen verdienen waar ze van kunnen bestaan. Voor Jan Croes voelt dit als ondankbaarheid. 

Jan Croes is geen slecht mens, maar wel iemand die geen idee heeft hoe de andere helft van de mensheid leeft. Als hij het menu voor zijn zilveren bruiloftspartij opnieuw moet laten drukken en de hulp inroept van een van zijn arbeiders, heeft hij wel een gevoel van onbehagen als hij in dat armoedige huisje zit met het menu van zijn chique diner, maar waar dat dan in zit, kan hij niet helemaal vatten. Hij denkt er ook niet te lang over na, daarvoor is hij teveel gericht op de zon-zijde en alleen het positieve zien. Hiermee ontgaat hem wel veel. 

Ik ben behoorlijk blanco in dit boek begonnen. Ik had geen idee waar het over ging, behalve een korte beschrijving op de achterkant, en wist niet goed wat ik kon verwachten. Ik hoopte op iets moois, maar hield rekening met een moeizaam en vervelend verhaal. Dat laatste was het zeker niet, ik heb uiteindelijk echt genoten van het boek. Ik moest er wel even inkomen, maar na een bladzijde of tien zit je er helemaal in. 

Herman Robbers is namelijk heel goed in het duidelijk maken hoe mensen in elkaar zitten en hoe de onderliggende verhoudingen liggen. Zijn dialogen zijn heel natuurgetrouw, en ik had soms het gevoel dat ik erbij was. Ik zag Jan Croes en zijn gezinsleden zitten op de zaal, met de vierkante tafel met het fluwelen kleed in het midden. Je ziet Jeanne's hoop vervliegen en ook wat ze ervoor in de plaats krijgt. Heel knap kan hij in een paar zinnen een situatie duidelijk maken. 

Mooi is ook het inkijkje in Amsterdam in die tijd, al is De gelukkige familie geen grootste Amsterdamse roman zoals bijvoorbeeld De klop op de deur van Ina Boudier Bakker dat is. Amsterdam vormt bij Herman Robbers de achtergrond, en is niet een van de hoofdrolspelers. 

Herman Robbers maakt van zijn personages levensechte figuren, vol nuance en gelaagdheid en dit vond ik 114 jaar na dato nog altijd mooi om te lezen. Ik wil weten hoe het verder gaat, ik wil weten of Ru nog diep het schip ingaat met zijn speculaties, of de breuk met Theo nog geheeld kan worden, of Jeanne nog wat geluk krijgt en of de drukkerij gered kan worden zonder grote rampen voor de familie. Ik hoop dat in deel 2, Een voor een, deze antwoorden komen. 

Ik kan in ieder geval zeggen dat het jammer is dat Herman Robbers zo vergeten is, want ik vind De gelukkige familie echt zeer de moeite waard. Ik ben dan ook blij dat opnieuw is uitgegeven en goed verkrijgbaar is. Lees het, en je wordt aangenaam verrast!

Mijn bespreking van het vervolg: Een voor een, volgt snel.

Oorspronkelijke uitgave in 1909

Deze versie uitgegeven in 2016 door uitgeverij Arbeidersdomein

Bladzijdes: 369