Nana, Emile Zola

Het verhaal

In het variété-theater staat een nieuwe actrice, waar half Parijs het over heeft. Nana heet ze. Dat ze niet kan zingen en geen greintje talent voort acteren heeft, geeft niet, want ze heeft andere kwaliteiten. De mannen dingen naar haar gunsten en Nana heeft meerdere minnaars die haar onderhouden, haar appartement betalen, haar japonnen en alles wat ze nodig heeft. 

Op een gegeven moment heeft ze zelfs een bankier aan de haak geslagen die een buitenhuis voor haar koopt, terwijl ze tegelijkertijd een graaf om haar vingers heeft gewonden. Als ze hen echter beiden de deur uitzet, komt Nana aan lager wal. Ze woont samen met derderangs acteur Fontan, en hoewel de eerste drie weken leuk waren, begint hij haar daarna te slaan en moet ze de straat op om te werken. 

Ze weet zich echter weer omhoog te werken door de graaf opnieuw in haar netten te verstrikken. De graaf installeert haar in een groot huis. Hier leeft Nana in weelde, maar ook in grote verveling. Ze vermaakt zich met andere mannen, maar het geeft haar geen enkele voldoening. 

Maar toch verveelde Nana zich dodelijk te midden van haar rijkdom en deze hofhouding. Ze had mannen voor elke minuut van de nacht, en geld zelfs tot in de laden van haar toilettafel tussen de kammen en borstels in. Maar daar was ze niet tevreden mee, ze voelde ergens iets als een leegte, een gat waarvan ze moest gapen. Haar leven sleepte zich doelloos voort, dezelfde saaie uren kwamen steeds weer terug.

Het leven in de fast lane wordt steeds hedonistischer; geld wordt uitgegeven als water en Nana's gedrag wordt steeds liederlijker. Ze liegt, bedriegt en vernedert en zwelgt in uitspattingen. 

Met de mannen met wie Nana omgaat loopt het ook slecht af, de een raakt failliet, de ander steekt zichzelf met een schaar en nog een ander komt in de gevangenis. Ze ruïneren allemaal hun reputatie en hun fortuin, zonder er ooit werkelijk iets voor terug te krijgen, want van Nana hoeven ze niets te verwachten. 

Uiteindelijk heeft ze er genoeg van en ze verdwijnt voor een hele tijd, om uiteindelijk weer op te duiken op haar sterfbed. 

Historische achtergrond

Nana is het negende deel in de serie over de Rougon-Macquarts, waarmee Emile Zola allerlei lagen in de Franse maatschappij bloot legt. In dit boek gaat het over de onderkant van de maatschappij; de actrices en de prostituees. 

Prostitutie werd in de 19e eeuw als een noodzakelijk kwaad gezien. Mannen hadden nu eenmaal hun behoeftes die ze bij hun keurige echtgenotes niet konden uiten. Prostitutie was wel aan regels gebonden en de meisjes moesten geregistreerd staan. Je leest in Nana ook de angst voor de razzia's van de politie, die op sommige avonden hele groepen meiden tegelijkertijd arresteert. 

Het loon van wasmeisjes, actrices en danseresjes was te laag om van te kunnen leven en veel arme vrouwen in Parijs verdienden bij als prostituee. Een gevaarlijk bestaan, waar veel vrouwen aan hun eind kwamen door geweld van een klant, een illegale abortus of de gevolgen van syfilis of teveel alcohol. 

Aan de andere kant van het spectrum had je de grote courtisanes, de grandes horizontales, die verkeerden in de hoogste kringen en leefden in weelde. Zij waren vaak gerespecteerde gastvrouwen en gaven de toon aan in de high society. 

De overeenkomst tussen deze twee uitersten was de onzekerheid van het bestaan, of je nu op straat leefde of een minnaar uit de hoogste kringen had, elk moment kon je afgedankt worden. Als je nog jong en mooi was, kon je wel een andere minnaar of klant regelen, maar naarmate een vrouw ouder werd, werd dit steeds moeilijker. Ook een grande horizontale kon in bittere armoede eindigen. 

Nana, Manet 

Nana

In Nana zien we alle varianten voorbij komen. Nana heeft het geluk dat ze een kans krijgt in het variété theater. Ze stijgt tot grote hoogten, maar kent ook het leven op de straat en alles er tussenin. 

Nana heeft niet alleen geen talent, ze heeft ook geen enkele moraal en geen geweten. De enige liefde die ze voelt, is voor haar zoontje Louis, maar voor de rest geeft ze geen sou. Ze bedriegt iedereen met iedereen en is kribbig of aanhalig, net zo als het haar uitkomt. 

Maar ergens kun je haar dit niet niet kwalijk nemen. In het achtste boek van de serie (De kopstoot, die ik nog moet lezen), leren we Nana kennen als de dochter van een alcoholist, en begint ze net met straatprostitutie. Ze heeft eigenlijk nooit een kans gehad, geen opvoeding en geen opleiding en daarmee geen mogelijkheid om een andere weg in te slaan. Als je nooit liefde hebt gekend en altijd bent uitgebuit, dan is het moeilijk om hieruit te komen. Nana lukt het in ieder geval niet.

Dit idee past helemaal bij de stijl van het naturalisme, de stroming waar Zola een van de grote voorbeelden van is. In het naturalisme kunnen mensen niet loskomen van hun erfenis en gaan ze ten onder aan hun omstandigheden. 

Het boek eindigt met een gruwelijke sterfscène, als tegelijkertijd de Frans-Duitse oorlog van 1870 net is uitgebroken. Met die oorlog kwam er een einde aan het Tweede Keizerrijk, en daarmee aan de decadentie waar het voor symbool stond.

Nana werd eerst uitgegeven als feuilleton in de krant, en een jaar later verscheen het als boek. Het werd aan de ene kant goed ontvangen, en Emile Zola kreeg veel lof. Toch waren er ook geschokte reacties. Het zedeloze leven dat werd beschreven en de vermelding van lesbische liefde (ook Nana heeft een korte affaire met een andere prostituee, Satin) zullen daaraan hebben bijgedragen. 

Nana sprak tot de verbeelding, Manet heeft een schilderij van haar gemaakt en het boek is meerdere keren verfilmd. De term Nana is in het Frans zelfs een uitdrukking voor een wat ordinaire vrouw, zoals we in het Nederlands 'griet' zouden zeggen. Nana blijft dus voortleven. 

 

Leeservaring

Nana is een boek waar ik even in moest komen, er komen heel veel personages in voor en het kostte me moeite om die uit elkaar te houden. Bovendien lijkt er in de eerste hoofdstukken niet veel diepgang te zitten. Het lijkt erop alsof het verhaal maar niet op gang komt en van oppervlakkig gesprekje naar losse situatie fladdert. 

Ik weet ondertussen dat Emile Zola nooit zomaar iets op een bepaalde manier schrijft, hij heeft daar altijd een bedoeling mee. In dit geval wil hij de oppervlakkigheid duidelijk maken van de theaterwereld en de mensen die eromheen hangen. 

Na het lastige begin, pakte het verhaal me op een gegeven moment en liet het me niet meer los. Ondanks het feit dat Nana geen sympathieke vrouw is, kun je niet echt een hekel aan haar krijgen, je beseft dat ze een slachtoffer is van haar situatie. Het leven op straat en de mensonterend armoede worden heel duidelijk gemaakt, maar ook de triestheid van het leven en de schrijnende leegheid van het bestaan als maîtresse.

Ondanks het zware thema en de narigheid waar Nana allemaal mee te maken krijgt, is er ook veel grappigs te vinden. Zo is er een hilarische scene waarbij Nana aanbidders in elke kamer van haar huis heeft zitten en de meid niet meer weet waar ze de volgende die langskomt moet laten. 

De verschillende aanbidders worden goed neergezet, en aan de ene kant voel je enige medeleven met hen en hoe het met ze afloopt, terwijl je aan de andere kant minachting voor hen voelt. De minachting die Nana ook voelt. 

Raar eigenlijk, de rijke mannen verbeelden zich dat ze met hun geld alles kunnen krijgen...Nou, en als ik niet wil? Ik heb lak aan je cadeaus. Al zou je me heel Parijs geven, dan zou het nog nee zijn, altijd nee. 

Nana is daarmee een vat van tegenstrijdigheden, ze belooft trouw, maar geeft het niet, zegt niet om geld te geven, maar gaat toch op het voorstel van de graaf in. Je weet niet wat je aan haar hebt, maar dat maakt haar voor ons lezers interessant. 

De beschrijvingen zijn mooi en vol rijke details, de observaties scherp en het hele boek weet je dat het niet goed af zal lopen. De ideeën over erfelijkheid van het naturalisme zijn ondertussen voor een deel achterhaald, maar niemand zal ontkennen dat omgeving en een bepaalde opvoeding een mens tekenen. Je start in het leven heeft invloed op hoe de rest zal verlopen, al zijn we tegenwoordig iets optimistischer en denken we niet meer dat een slechte start automatisch een slecht leven en een slecht einde betekent.  

Nana is dit jaar opnieuw uitgegeven en ik ben blij deze Franse klassieker nu te hebben gelezen. Emile Zola slaagde er in om weer een ander deel van de maatschappij in de 19e eeuw te belichten en hij doet dit zo, dat Nana je nog lang bij blijft.

Oorspronkelijke Franse titel: Nana (1880)

Deze Nederlandse uitgave 2023 door uitgeverij Astoria

Nederlandse vertaling Johan Fredrik (1981), herzien door Ed Kortjes

Bladzijdes: 315