Er stromen rivieren in de lucht, Elif Shafak

Zonder water is er geen leven, zonder water kunnen wij niet bestaan. Van rivieren tot de regen, water volgt een cyclus en komt steeds weer terug. En het is het water dat elke keer een rol speelt in dit verhaal. 

Er stromen rivieren in de lucht begint met een Assyrische koning die in zijn hoofdstad Ninive een bibliotheek wil aanleggen. Hij heeft een bijzondere tablet waar het epos Gilgamesj in is gegraveerd, maar hier is wel een probleem mee. 

Een regendruppel valt in zijn haar en het is deze druppel water die ons meeneemt naar de drie mensen die we in deze roman volgen.

Drie verhaallijnen

Arthur wordt geboren in 1840 aan de rivier de Theems in Londen. Hij groeit op in barre armoede, maar door omstandigheden komt hij in aanrakingen met de oude beschavingen uit Mesopotamie, en de kleitabletten die hiervandaan komen. In die tijd waren de Europese landen bezig met archeologische opgravingen in Bijbelse landen en de voorwerpen. 

Arthur heeft maar één wens, ooit zelf naar Ninive te gaan en daar zelf onderzoek te doen.

Dit personage is gebaseerd op de historische Assyrie-kenner George Smith die werkelijk opgravingen bij Ninive heeft verricht. 

In 2014 woont de jonge Narin met haar grootmoeder in een klein dorpje in Turkije, aan de rivier de Tigris. Zij behoren tot de Jezidi's, die door hun Islamitische buren vaak als duivelaanbidders worden beschouwd en die op allerlei manieren worden gediscrimineerd. Een discriminatie die al eeuwenoud is. 

Het dorp staat bovendien op de nominatie om te verdwijnen, want er moet een dam komen en dan zal het hele gebied onder water komen te staan. 

Narin en haar oma reizen met Narin's vader naar Ninive, om Narin op de heilige plek van de Jezidi's te dopen. 

In 2018 gaat de hydrologe Zaleekhah wonen op een woonboot op de Thames. Ze is net van haar man gescheiden en haar oom en tante maken zich zorgen over haar. Zaleekhah woonde bij hen sinds haar ouders dood gingen toen ze zeven was, en hoewel ze haar altijd liefdevol hebben gesteund, voelt Zaleekhah zich toch apart staan. Nu moet ze proberen haar leven weer een beetje richting te geven, en ze ontmoet Nen, van wie de woonboot is, en die een enorme liefde heeft voor Mesopotamië en het spijkerschrift. 

Prachtig en gelaagd

Op allerlei manieren zullen deze drie verhalen, deze drie geschiedenissen met elkaar verbonden worden en zijn er tientallen lijntjes te tussen hun verschillende situaties. Water, kleitabletten, Gilgamesj en Ninive worden op een prachtige en subtiele manier gemixt en verweven en alle verhaallijnen komen uiteindelijk samen, op virtuoze en overtuigende wijze. 

Maar dit boek is niet alleen briljant in de manier waarop Elif Shafak dit doet, het boek roept ook morele en filosofische vragen op. Wat is een held, wat is het belang van herinneringen en verhalen, van wie zijn verhalen en hoe ga je om met 'de ander'?

Verhalen zijn een manier om empathie te krijgen voor andere mensen, religies en culturen, mensen van nu en mensen van vroeger, maar kan iemand eigenaar zijn van een verhaal en wie kan zeggen wat er wel of niet mee kan gebeuren?

Tot slot komen er ook nog actuele vraagstukken aan bod zoals klimaatverandering en de genocide op de Jezidi's en nog een aantal zaken. Dit maakt de verhaallijn van Narin trouwens moeilijk om te lezen. Je weet dat het in 2014 gruwelijk mis zal gaan voor Narin en de haren.  IS begon toen met een offensief en de Jezidi's waren hier op grote schaal slachtoffer van. Via het verhaal van Narin komen we te weten wat hier gebeurde. 

Zoals jullie merken, vertel ik in mijn bespreking beslist niet alles. En dat komt omdat dit een gelaagd boek is en als ik teveel vertel, geef ik teveel weg. En ik denk dat iedereen zelf dit boek moet lezen. 

Het bovenstaande klinkt misschien alsof dit een heel complex of overvol boek is, maar dat is beslist niet het geval. Elif Shafak houdt alle verhaallijnen perfect op de rails en alle thema's worden goed uitgewerkt. Heel mooi komen sommige dingen steeds terug en zo zie je langzamerhand de verbindende draadjes verschijnen die het tot één geheel maken. 

Alle drie de verhaallijnen zijn interessant en elke hoofdpersoon heeft een eigen stem. De historische details worden goed verwerkt en de sfeer van de verschillende periodes en culturen wordt bijna tastbaar. 

In een verantwoording geeft ze bovendien goed aan wat ze heeft aangepast en veranderd voor het verhaal.

De drie verhalen worden zo verteld dat je wil weten hoe het verder gaat en je niet kunt stoppen met lezen. Het boek kakt kakt geen moment in en wordt nergens langdradig. 

Ik las eerder van Elif Shafak Het eiland van de verdwenen bomen en dat vond ik op zich een mooi verhaal, al had ik persoonlijk wat moeite met de pratende vijgenboom. Bij Er stromen rivieren in de lucht heb ik echter totaal geen enkel minpuntje!

Kortom, ik kan dit boek niet genoeg prijzen en voor mij is dit nu al één van de mooiste boeken van dit jaar. 

Originele titel: There are rivers in the sky (2014)

Nederlandse uitgave: 2024 door uitgeverij Wereldbibliotheek

Nederlandse vertaling: Manon Smits

Bladzijdes: 461