Salam Europa, Kader Abdolah

Een Perzische sjah gaat in de 19^e eeuw op reis naar Europa. Het wordt een lange reis waarbij hij ministers, een paar van zijn favoriete vrouwen, familieleden, een eunuch, zijn kapper en vele bedienden meeneemt. 

Een Oosterse karavaan zet zich in beweging, een ontmoeting tussen een oude beschaving en een nieuwe wereld komt op gang. De reis gaat via Rusland naar Polen en Duitsland, de sjah bezoekt België en Nederland en tot slot gaat hij naar Engeland en Frankrijk. Overal wordt hij ontvangen met de meeste egards en zijn er grootste ontvangsten.

Niet dat de sjah overal zin in heeft, alle klassieke concerten en balletten komen hem een beetje de keel uit, maar hij weet zich er wel mee te redden. Leuker zijn de bezoekjes aan de fabrieken of de winkels waar hij een glimp opvangt van de nieuwe uitvindingen die worden gedaan. 

Niet alleen de wapens en kanonnen die elk land produceert en die uiteindelijk in een gruwelijke oorlog gebruikt zullen worden, maar de sjah maakt ook kennis met telefonie, een kruimeldief, pasteurisatie en maakt zelfs een tochtje in een heteluchtballon.

De sjah is gewend aan achtergebleven land waar men verheerlijkt terugkijkt op een belangwekkend verleden en oude poëzie, maar waar men nog geen moderne gezondheidszorg heeft of voorzieningen voor het volk, terwijl de moderne wereld aan de deur klopt in de vorm van de Britten en de Russen die op de olievoorraden uit zijn. De sjah regeert op ouderwetse wijze over een ouderwets land, met een hof vol intriges en verraad, zo nodig met slinkse beslissingen of zelfs moord.

De sjah heeft driehonderd vrouwen in zijn harem die de hele dag niets te doen hebben en honderden bedienden die hem aan de ene kant trouw dienen, maar aan de andere kant hun eigen zakken vullen. 

De sjah heeft maar een half woord nodig en zijn trouwe eunuch weet wanneer het nodig is om verschillende mensen uit het gevolg van de sjah te verwijderen tijdens de reis.

Dat lukt echter niet met Banoe, één van de vrouwen van de sjah die zich op eigen houtje bij de reis heeft aangesloten, vastbesloten om ook mee te reizen. De sjah houdt het meest van haar, maar tijdens de lange tocht, begint hij haar steeds meer te wantrouwen. Want Banoe lijkt zich los te willen maken uit het strikte protocol en haar eigen weg te gaan en weet alle controlepogingen van de sjah of de eunuch te ontduiken.

Veranderingen

De sjah reist rond in een wereld vol verandering. Europa was hard bezig met industrialiseren en er werden uitvindingen gedaan die de mensen vooruit hielpen, maar ook onnoemelijk konden schaden. 

Sinds de eenwording van Duitsland waren de internationale verhoudingen veranderd en alle landen maakten zich in een waan van nationalisme op voor een eventuele oorlog. Ondertussen waren er allerlei groeperingen in de maatschappij die veranderingen eisten, soms kracht bij gezet met geweld.

De sjah is een nieuwsgierig man en is geïnteresseerd in wat hij ziet, en de mensen nemen hem in vertrouwen. Zo bemoedigt hij prinses Dagmar in Rusland, de moeder van de latere Nicolaas II, troost hij een Duitse prins die net zijn zoontje verloren heeft, en spreekt hij met Bismarck over macht. Hij bezoekt hij Willem III van Nederland op zijn sterfbed en ziet de gelijkenissen met zijn eigen stervende vader.

Langzamerhand beseft hij tijdens zijn reis ook dat ook hij zelf verliezen moet lijden. Moderniseringen zijn niet tegen te houden en de sjah weet dat er ook in zijn land veranderingen moeten komen. Zijn manier van regeren is niet langer voldoende en hij realiseert zich dat ook hij misschien eens door een kogel zal worden getroffen.

Waarheid of verdichtsel

Het verhaal van de sjah wordt ons verteld door Sjeed Djamal, die oosterse talen doceert aan de UvA. Hij heeft het reisverslag van de sjah en bewerkt dit tot het boek dat wij lezen.

Hij is zelf eens als vluchteling hier gekomen vanuit Perzië en door de broederschap van vluchtelingen die zich over de hele wereld hebben gevestigd, heeft hij toegang tot archieven en krantenknipsels om het verhaal te staven en te gronden.

Sjah Nasserdin van Perzie

Ik kon het natuurlijk niet laten om te zien welke historische achtergrond er eventueel is voor dit verhaal. In de 19^e eeuw was er inderdaad sjah Nasserdin, die regeerde van 1848 tot 1896 en tijdens zijn regering drie reizen maakte naar Europa in 1873,1878 en 1889 en hier een reisverslag van schreef, dat in verschillende landen is gepubliceerd. Hij was de eerste sjah van Perzië die op reis ging én de eerste die erover schreef.
Een aantal zaken die worden beschreven in Salam Europa, zijn op de werkelijkheid gestoeld, zoals de jas met juwelen die de sjah droeg.

Maar niet alles klopt, want dit is natuurlijk niet het historische verslag van reis van de sjah en vanaf het allereerste moment geeft Sjeed Djamal dit toe. Hij heeft de reizen samengevoegd en is eerlijk als hij zegt dat een deel gelogen is. De fantasie was soms sterker dan de waarheid en in veel gevallen nog geloofwaardiger ook. Soms gaat het verhaal met hem aan de haal en neemt het een eigen koers en de schrijver kan alleen maar volgen.

Heeft de sjah echt zijn schoenen laten poetsen door de vader van Stalin die daardoor één van de geallieerde conferenties tijdens WOII per se in Teheran wilde beleggen? Geen idee, maar ik vond het een schitterend beeld. Ik houd wel van toevallige ontmoetingen en verbindende lijntjes door de tijd heen, zeker als ze goed worden uitgevoerd en dat is hier het geval.

Kader Abdolah

Heden en toen

Salam Europa is opgedeeld in verschillende hekajats, hoofdstukken en eigenlijk korte verhalen binnen het verhaal. Het was even wennen, maar al snel vond ik zinnen als ‘maar nu komt eerst het verhaal van de koffers’ of ‘ik ga kijken waar de koning is’, erg leuk.
Kader Abdolah weet in soms heel simpele zinnen heel veel uit te drukken en er zit een soort humor in de beschrijvingen die ik bijzonder prettig vond om te lezen.

De oude sjah die eind 19^e eeuw naar Europa ging, werd met alle egards ontvangen, ondanks de dingen die zo overduidelijk ‘oosters’ en ‘vreemd’ waren. In de loop van de tijd komen er vluchtelingen naar Europa, die ook nog goed worden opgevangen, Sjeed Djamal is daar zelf een voorbeeld van. Maar hij ziet ook het verschil tussen het reisverslag van de sjah, zijn eigen reis en die van de vele vluchtelingen die nu naar Europa komen en de ontvangst die velen van hen krijgen.

Opnieuw staat Europa op de rand van grote veranderingen en zijn de internationale verhoudingen veranderd.

Tegelijkertijd is er veel hetzelfde gebleven. Waar Charlie Hebdo harde spotprenten op de cover zet, moest ook de sjah zich in Parijs laten welgevallen dat hij op de voorpagina van een krant belachelijk werd gemaakt.

Sjeed Djamal maakt de bewuste keuze om het niet alleen over de sjah te hebben, maar zijn verhaal te mengen met dat van de vluchtelingen van nu. Hij is aanwezig als de vijfde aanslagpleger in Molenbeek wordt opgepakt en komt bijvoorbeeld met hulpgoederen aan bij een Duits asielzoekerscentrum en wordt daar zelf in eerste instantie als asielzoeker gezien.

Salam Europa wordt daarmee een verhaal dat op het eerste oog misschien leest als een Oosters sprookje, maar dat (gelukkig) meerdere lagen heeft.
Het is een verhaal over vertrouwen en liefde, maar ook over verraad, over verlies en leren omgaan met veranderingen. Over de ontmoeting tussen oost en west, tussen verschillende culturen, maar vooral over de menselijkheid die we allemaal delen.

Wat mij betreft is Salam Europa het mooiste boek van Kader Abdolah tot nu toe.

Uitgegeven in 2016 door uitgeverij Prometheus

Bladzijdes: 429