Swing time, Zadie Smith

De meeste mensen willen hun situatie verbeteren en de meeste ouders willen dat hun kinderen het beter krijgen dan zij het zelf hebben. Maar wanneer is verandering ook daadwerkelijk verbetering en hoe kun je je losmaken uit je situatie zonder je wortels te vergeten? En hoe belangrijk zijn die wortels eigenlijk, niet alleen van jezelf, maar ook van je voorouders?

Het verhaal

Voor de hoofdpersoon in die boek zijn die vragen nog niet zo gemakkelijk. We leren haar naam niet kennen, maar wel haar achtergrond. Haar moeder komt van Jamaica, haar vader is Engels. 

Tijdens haar jeugd wil ze maar één ding; dansen. Ze mag van haar moeder dansles nemen in het buurtklasje van mevrouw Isabel, waar ook nog één ander half-zwart meisje komt, Tracey. De situatie van Tracey is net omgekeerd, haar vader is zwart en haar moeder is wit. 

En waar Tracey het talent heeft om te dansen, wordt al snel pijnlijk duidelijk dat de hoofdpersoon geen talent heeft om van dansen haar beroep te maken. Iets dat haar moeder niet bepaald erg vindt, ze wil dat haar dochter gaat studeren en iets van zichzelf maakt, al dat frivole gedans leidt maar af van het echte doel in het leven.

Het is de jaren ’80 en de moeder van de hoofdpersoon is bezig om door studie en (zwarte) bewustwording haar situatie te verbeteren. Ze wil meer voor zichzelf en meer voor haar dochter. Dat haar huwelijk op de klippen loopt omdat zij en haar man uit elkaar groeien is onvermijdelijk.

Helaas groeien moeder en dochter ook uit elkaar. De dochter weigert zich te voegen naar de ideeën van haar moeder en gaat uiteindelijk mediastudies doen, waarna ze komt te werken als persoonlijk assistent van een beroemde popzangeres. Heel haar leven komt in dienst te staan van het leven van een ander, alles draait om deze Aimée. Ze heeft zelfs geen eigen huis meer en bijna geen vrije tijd.

Als Aimée het in haar hoofd krijgt om aan liefdadigheid te doen en daarvoor een project in Afrika op wil zetten, is het de hoofdpersoon die hier veel tijd in steekt. Zij gaat enkele keren naar Afrika om alles op te zetten, tot Aimée een beslissing neemt waar de hoofdpersoon zich niet mee kan verenigen en die leidt tot een breuk. Alles wat zeker was, staat nu op losse schroeven.

Choreografie

Toen ik Swing time van Zadie Smith kocht, kende ik haar naam, maar ik wist niets van haar en had ook nog nooit eerder iets van haar gelezen. Toch had ik het idee dat ik met dit boek een werk van een belangrijke schrijfster in handen had, hoe maf dat misschien ook klinkt. Maar ik bedoel daarmee een schrijfster die niet alleen mooi schrijft, maar ook nog iets belangrijks te zeggen heeft. 

Dat is een hoge eis om aan te voldoen, maar Swing time heeft me in geen enkel opzicht teleurgesteld. Ik vond het een bijzonder mooi geschreven boek dat heel veel bevat, op meerdere lagen werkt en dat me op sommige punten aan het denken heeft gezet.

Zo vond ik de opbouw van het boek bijzonder knap in elkaar zitten. Om even bij het dansen te blijven, is het een knappe choreografie waarbij je steeds een paar stappen vooruit zet, en soms achteruit. Soms zijn er herhalingen en soms mensen die even samen opgaan, om uiteindelijk elk hun eigen deel van de dans te doen.

In het eerste hoofdstuk kom je al gelijk te weten dat er iets grondig mis is gegaan en in de hoofdstukken daarna kom je erachter wat dat is en hoe het zover is gekomen, afgewisseld met hoofdstukken over de jeugd en de vriendschap tussen Tracey en de hoofdpersoon.

Die vriendschap is ook mooi uitgewerkt, want een echte vriendschap is het eigenlijk niet. Het is de verhouding tussen twee meisjes die samen komen omdat ze twee dingen delen; een liefde voor dans en het feit dat ze een witte en een zwarte ouder hebben. De eerste jaren delen ze veel, maar de verschillen tussen hen beiden zijn groter dan de overeenkomsten.

Echt aardig is Tracey eigenlijk niet en bijna terloops worden al die momenten die je in een kindervriendschap hebt, waarin je verraden wordt door degene die zegt je vriendin te zijn, pijnlijk duidelijk.

Net zoals al die beschamende en verwarrende situaties waar je als kind in terecht komt en waarvan je weet dat je die nooit met je ouders kunt delen, omdat je weet dat ze het nooit zullen begrijpen en je het ook niet uit kunt leggen.

Maar dit ligt er nooit dik bovenop. Net zoals het beeld van de jaren ’80 en ’90 dat ik goed herken omdat ik ook in die tijd ben opgegroeid, maar dat in dit boek nergens een cliché wordt.

Dansen is een belangrijk onderdeel van dit verhaal, want ondanks dat de hoofdpersoon niet het talent heeft om zelf te dansen, heeft ze wel een oprechte liefde voor de dans. Meer nog dan Tracey die de geschiedenis van de dans en de grote voorbeelden maar matig interessant vindt. Alleen als ze er gebruik van kan maken om er zelf beter van te worden, neemt zij de verhalen en de danspassen van anderen serieus.

Door het verhaal heen kom je heel veel te weten van de verschillende dansers uit de (film)geschiedenis, bekende en onbekende, en ik ben daarna op zoek gegaan om de dansfragmenten te vinden die hier voorbij komen.

Zadie Smith (1975)

Bewustzijn

Ras speelt ook een grote rol in dit boek en de implicaties die dit in veel gevallen kan hebben. Iedereen gaat op een andere manier met haar achtergrond om.

Tracey lijkt haar zwarte wortels te willen marginaliseren, in haar verhalen komen alleen zwarte mannen voor die anderen kwaad doen.

De moeder van de hoofdpersoon is zich er maar al zeer van bewust dat ze zwart is, en is hier trots op. Ze koestert haar Jamaicaanse en indirecte Afrikaanse afkomst en daagt iedereen uit hier iets van te vinden.

De hoofdpersoon zelf denkt er zelf niet echt over na, maar wordt welke elke keer geconfronteerd met het feit dat ze een zwarte en een witte ouder heeft. Als bijvoorbeeld de blanke familie van haar vader langskomt en ze beseft dat die kinderen meer bij haar vader lijken te horen dan zijzelf. 

Ook in Afrika, waar ze had gedacht er bij te horen en naadloos in de gemeenschap te kunnen functioneren, vindt ze niet de zwarte ‘sisterhood’, maar wordt ze gewoon als blanke gezien. Opnieuw hoort ze er niet bij.

De situatie in Afrika krijgt veel aandacht, aangezien dit ook gaat over liefdadigheid, wat er wel en niet mogelijk is en waarin maar al te duidelijk wordt dat de verwachtingen van beide kanten (gever en ontvanger) soms mijlenver uit elkaar liggen. 

Bovendien is er altijd een enorme ongelijkheid die met liefdadigheid gepaard gaat, de gever is zich ervan bewust dat hij eisen kan stellen, de ontvanger heeft de plicht dankbaar te zijn. En hoe verhoudt dit zich allemaal bij oude koloniale verhoudingen en raciale gevoeligheden?

Het zijn slechts een paar punten die ik aanstip en ongetwijfeld laat ik nog een heleboel belangrijke zaken liggen. Ik kan ook niet goed uitleggen hoe mooi al deze onderwerpen met elkaar verweven zijn; naadloos vallen ze in elkaar en nemen je mee in het verhaal en laten je nadenken over jezelf en je eigen plek in de wereld.

Ik kan deze mooie roman alleen maar aanraden en neem er rustig je tijd voor, Swingtime is een boek dat de moeite waard is om met aandacht te lezen. 

Ik wil natuurlijk ook meer van Zadie Smith lezen, kan iemand misschien een aanbeveling doen welk volgend boek van haar op mijn lijstje moet komen?

Originele Engelse titel: Swing time

Uitgegeven in 2016

Nederlandse uitgave 2016 door uitgeverij Prometheus

Nederlandse vertaling: Peter Abelsen

Bladzijdes: 445