To Sir with love, E.R. Braithwaite

Er zijn heel wat voorbeelden te noemen van boeken en films over leraren die ondanks allerlei moeilijkheden vol inspiratie les geven en uiteindelijk het vertrouwen van hun leerlingen weten te winnen.
Een klassieker in dit genre is zonder twijfel To Sir with love.

In 1945 komt Rick Braithwaite uit het Britse leger, waar hij diende bij de luchtmacht. Hij is geboren in Brits Guyana, en is ingenieur. Hij hoopt dan ook in Engeland aan de slag te kunnen als ingenieur, maar hoewel hij wordt uitgenodigd op gesprekken, krijgt hij nergens een baan. Niemand wil een zwarte man aannemen.  

De enige plek waar hij terecht kan, is het onderwijs, want men zit te springen om leraren. Hij krijgt een baan op een school in East End, die slecht bekend staat en waarvan de leerlingen als tuig van de richel worden gezien.

Het hoofd van de school, meneer Florian, heeft een bijzondere filosofie. Hij verbiedt het gebruik van lijfstraffen en heeft begrip voor de moeilijke omstandigheden waarin de meeste leerlingen leven, niet bepaald een algemeen idee in 1945!

Voor Rick Braithwaite is het geen gemakkelijk baantje. Zijn leerlingen zijn bijna klaar met school en zullen dan een baan moeten zoeken in de wereld. Ze hebben totaal geen zin in weer een nieuwe leraar die het ongetwijfeld binnen enkele weken weer op zal geven (net zoals de vorige en die daarvoor).

Bovendien is het duidelijk dat Braithwaite van een compleet andere planeet komt, niet alleen door zijn huidskleur, maar vooral door zijn hoge opleiding en het feit dat hij uit de middenklasse komt. Aansluiting heeft Braithwaite dan ook bijna niet met de mensen waar hij mee werkt en waar hij tussen woont.

Op allerlei manieren proberen de leerlingen hem uit, maar langzamerhand weet Braithwaite het respect te krijgen van de leerlingen. Hij laat hen zien dat hij ze niet als onwillige etters ziet, maar als jong-volwassenen die het waard zijn om naar te luisteren. Hij laat ze kennis maken met nieuwe ervaringen en neemt ze bijvoorbeeld mee naar het museum of het theater. Ook probeert hij zijn lessen zo te maken dat ze het nut ervan inzien, door de stof te koppelen aan de dingen die ze dagelijks tegen komen.

Kortom, hij doet moeite voor ze en dat wordt beloond. Wat niet wil zeggen dat het niet met vallen en opstaan gaat. Als de moeder van een gekleurde klasgenoot overlijdt, laten de andere leerlingen merken dat ze best geld willen inzamelen voor een krans, maar natuurlijk niet naar zijn huis kunnen gaan. Braithwaite is op dat moment ervan overtuigd dat hij het hele jaar voor niets heeft geprobeerd om ze wat tolerantie bij te brengen en is er na aan toe om het lesgeven op te geven. Groot is dan ook zijn verbazing (en opluchting) als blijkt dat alle klasgenoten wel op de begrafenis zijn.

E. R. Braithwaite heeft uiteindelijk zeven jaar lesgegeven en heeft zijn ervaringen verwerkt in deze roman, hoewel hij natuurlijk situaties en personen heeft veranderd.

Het is een prachtig boek, dat ik met heel veel plezier heb gelezen. Vooral omdat blijkt dat de tijden zijn veranderd en daarmee natuurlijk ook de manier waarop het onderwijs geregeld is, maar dat er geen fundamenteel verschil is tussen mensen.

Leerlingen weten je te verbazen, stellen je soms teleur en doen je soms stilletjes juichen van vreugde, of het nu in 1945 of 2018 is. En een goede leraar weet zijn leerlingen te vangen door te laten zien dat je oprechte belangstelling voor ze hebt, en dat is nu nog altijd even waar als het toen was.

Tegelijkertijd moet je als leraar bereidt zijn om je eigen vooroordelen los te laten en daadwerkelijk te kijken naar wie je leerlingen zijn. Een les die Braithwaite ook heeft moeten leren.

Tegelijkertijd is het natuurlijk niet alleen een mooi verhaal over een inspirerende leraar en zijn inspirerende leerlingen. Het alledaagse racisme waar Braithwaite mee te maken krijgt, is schokkend in de achteloosheid waarmee het gebeurt. De lege plek naast hem in de bus die leeg blijft, al is het druk, de kamer die hij niet krijgt en dat er over hem gesproken wordt als 'een zwartje'; Rick krijgt er bijna elke dag mee te maken.

Het is niet zo dat mensen van te voren bedenken dat ze hem wel een toontje lager zullen laten zingen, maar het komt niet in ze op dat ze ook anders kunnen reageren of dat hun acties effect op hem hebben. Ze staan er niet bij stil hoe kwetsend opmerkingen en handelingen kunnen zijn.

Voor Braithwaite is er een extra vernederend aspect aan de discriminatie, hij staat namelijk in alle opzichten hoger dan de meeste mensen om hem heen. Hij is van betere komaf en heeft een hogere opleiding dan veel anderen. Maar deze aspecten vallen in het niet als zijn huidskleur te zien is en dan is dat het enige dat telt. 

Er is een film van dit boek gemaakt met Sidney Poitiers in de hoofdrol, maar Braithwaite vond dit een verschrikkelijke film, ook omdat er in de film bijna geen ruimte was voor de verhouding die Braithwaite kreeg met één van de blanke leraressen, met wie hij later ook is getrouwd.

Ik heb de film niet gezien en er is moeilijk aan te komen, maar ik kan het boek in ieder geval wel aanraden. Een inspiratie voor elke leraar, maar ook gewoon een heel mooi boek dat laat zien dat je niet te snel moet opgeven, zeker niet in het onderwijs, en dat leerlingen het altijd de moeite waard maken.

Oorspronkelijk uitgegeven in 1959

Geen Nederlandse vertaling beschikbaar