Eline Vere, Louis Couperus

De oude en de nieuwe versie

Eens in de zoveel tijd pak ik Eline Vere er bij om te herlezen. Ik was zestien toen ik mijn eerste exemplaar kocht, de filmeditie die na al deze jaren en al dat herlezen behoorlijk uit elkaar lag. Een paar jaar geleden kon ik een mooie gebonden versie kopen.

Maar in welke versie dan ook, bijna elk jaar opnieuw geniet ik van de prachtige zinnen die Louis Couperus aan elkaar weet te rijgen, met de vele, vele bijvoeglijke naamwoorden en de zinnenprikkelende beschrijvingen.

Nadat ik in de afgelopen maanden weer kennis had gemaakt met Anna Karenina, vond ik dat ik ook Eline er weer eens bij moest pakken.

Eline Vere

Net zoals zoveel andere boeken uit de 19^e eeuw, was dit van oorsprong een feuilleton, dat in het dagblad Het vaderland werd gepubliceerd in 1888. Een jaar later werd het als één roman uitgegeven.

Het verhaal zal de meeste mensen wel bekend zijn, maar toch maar even kort een samenvatting. Eline Vere is een jonge vrouw van 23 jaar, die sinds de dood van haar ouders bij haar getrouwde zuster inwoont. Betsy en Eline zijn zeer anders van aard. Betsy is nuchter en houdt niet van onzin, waar Eline gevoelig en temperamentvol is en dit botst regelmatig. 

Eline voelt zich niet erg gelukkig, maar kan zich enorm verliezen in haar fantasie en haar gevoelens. Zo verbeeldt zij zich op een gegeven moment verliefd te zijn op een opera zanger, en denkt ze dat haar neef Vincent een geheime passie voor haar heeft. Na een verbroken verloving met iemand die oprecht van haar hield, en een knallende ruzie met Betsy, vlucht Eline in een noodweer het huis uit. 

Ze verwoest hiermee haar gezondheid en dit is een van de factoren die bijdraagt aan haar ondergang. Eline gaat op reis en zal nog enkele keren proberen om in Den Haag te aarden, maar door alle omstandigheden is ze een wrak geworden en dit wordt haar fataal.

Naast de verhaallijn van Eline, vinden we nog meer personages die allemaal deel uitmaken van de Haagse kringen rond Eline en die allemaal met elkaar verbonden zijn door vriendschappen en huwelijken. Soms vrij ingewikkeld en een stamboom zou geen overbodige luxe zijn, zeker als je het boek voor de eerste keer leest.

Bijzonder vind ik dat Eline Vere het debuut van Louis Couperus was, die op dat moment nog maar 26 jaar was. Voor een nog vrij jonge man laat hij hier een groot psychologisch inzicht en een diep mededogen met zijn personages zien. 

Scene uit de film: Eline Vere (Marianne Bassler)

Vergelijking met Tolstoi

Zoals ik al zei, nadat ik Anna Karenina had gelezen, wilde ik meteen Eline Vere weer lezen. Er zijn namelijk heel wat overeenkomsten op te merken, vooral in de vorm van het boek en het milieu waarin het verhaal zich afspeelt.

Ten eerste de beschrijvingen van de kringen waarin de mensen zich begeven. We hebben gelezen dat Anna Karenina in Sint Petersburg met bepaalde vaste coterieën omgaat en ook in Den Haag is dit het geval. Eline Vere en haar kennissen kennen elkaar goed en komen constant bij elkaar op bezoek.

Het is trouwens wel duidelijk dat Anna Karenina zich begeeft in grootsere kringen dan Eline Vere. Anna is van adel en verkeert zelfs aan het Keizerlijk Hof, maar de koninklijke familie in Den Haag speelt geen enkele rol speelt in bij Eline Vere. Zij en haar vrienden horen vooral in de gegoede burgerij thuis. 

De kringen zelf verschillen dus, maar de sfeer van beide boeken en het feit dat er in beide gevallen strenge sociale mores zijn waar je je aan moet houden is behoorlijk hetzelfde.

Tolstoi schetst heel duidelijk een tegenstelling tussen het echte platteland en de onechte stad. En heel mooi komt dat ook bij Couperus terug. In Den Haag is Eline iemand die een bepaalde indruk wenst te wekken en verschuilt ze zich achter een masker. In de zomer op het platteland op het buiten van de familie van Otto is ze eindelijk écht. Zonder aanstellerij en zonder poses, daar is de echte Eline.

Ik vond de beschrijvingen van dat buiten in Gelderland waar de familie van Erlevoort de hele zomer verblijft, trouwens ook heel erg Russisch. Er worden nog net geen paddenstoelen geplukt, maar het scheelt niet veel!

Tegelijkertijd zijn er natuurlijk ook verschillen. Bij Tolstoi gaat Anna ten onder aan een buitenechtelijke verhouding die niet goed afloopt. Je zou kunnen zeggen dat Anna Karenina door haar eigen handelen haar lot bezegelt.

Bij Louis Couperus heeft Eline Vere weinig kans om een goed leven te leiden, hoe ze ook handelt. Haar erfelijke karaktertrekken en natuur die naar het melancholische toe gaat, staan dit niet toe. Ook de verloving met Otto was vanaf het begin al tot mislukken gedoemd. Dit past binnen de stroming van het naturalisme, waar mensen afhankelijk zijn van hun erfelijkheid en weinig invloed kunnen uitoefenen op hun levenslot.

Scene uit de film: Eline Vere en Otto van Erlevoort
(Marianne Bassler en Herman Gilis)

De film

Er is in 1991 een film gemaakt van Eline Vere, die wisselende kritieken heeft gekregen. Veel is er natuurlijk geschrapt in de verhaallijnen, maar heel storend is het vooral dat ze een homoseksuele relatie hebben bedacht tussen neef Vincent en zijn Amerikaanse vriend, die echt in tegenspraak is met het boek. Toen ik de eerste keer de film zag, was ik dan ook erg teleurgesteld.

Maar ik heb de film een nieuwe kans gegeven, ik heb nu de langere versie op DVD (175 minuten) en eerlijk gezegd vond ik het een plezier om naar te kijken. Ik wist natuurlijk dat er iets was veranderd, dus daar hoefde ik me niet meer aan te storen. 

De sfeer van de 19^e eeuw wordt mooi getroffen en een aantal goede Nederlandse acteurs (oa Monique van de Ven, Thom Hoffman en Mary Dresselhuys) doen het uitstekend. De Zwitserse Marianne Bassler zet wat mij betreft een goede Eline neer, die mooi wisselt tussen de verschillende stemmingen waar Eline in kon vervallen.

Kortom, bij herhaling vond ik het helemaal geen slechte film en liet ik me heerlijk meevoeren naar het 19e eeuwse milieu. 

En verder?

Nu ik deze twee grote heldinnen uit de 19^e eeuw weer eens heb gelezen, moet ik Madame Bovary van Gustave Flaubert eigenlijk ook een nieuwe kans geven, dus die ligt nu klaar om gelezen te worden.

Oorspronkelijke uitgave 1889

Mijn nieuwe uitgave door uitgeverij L.J. Veen (1992)

Bladzijdes: 568