Een verloren vriendin, Raffaella Romagnolo

Wat is de bestemming van een leven en waar is die bestemming? Ligt dit vast of kun je het veranderen en van welke factoren en van welk toeval is die bestemming afhankelijk?

Twee meisjes groeien op in hetzelfde dorp, Anita en Giulia. Ze zijn beiden arm en werken in de zijdespinnerij. Hun omstandigheden zijn grotendeels gelijk, maar hun bestemming is beslist niet hetzelfde. 

Giulia neemt het besluit om weg te gaan, te vluchten eigenlijk. De zijdespinsters hadden gestaakt voor betere werkomstandigheden, maar dit verzet is gebroken en Giulia voelt zich verraden. Als blijkt dat haar verloofde ook niet meer van haar houdt, is de maat vol. Giulia gaat weg.

Ze heeft het geluk dat ze in New York terecht komt bij de kruidenierswinkel van Libero en dat ze hier een toekomst kan opbouwen. Ze krijgt een zoon die grootste plannen heeft voor de zaken en de Tweede Wereldoorlog heeft voor haar geen noemenswaardige persoonlijke gevolgen.

Voor Anita is dat anders. Zij groeit op in een gezin waar iedereen óf overtuigd socialist is, óf katholiek en vaak een dubbele naam heeft. Ze trouwt met de liefde van haar leven en ze krijgen een zoon, Nico. Helaas breekt de Eerste Wereldoorlog uit en de mannen van het gezin moeten de oorlog in, waarbij niet iedereen zal terugkomen.

De familie zal in de jaren erna te maken krijgen met de opkomst van het fascisme en het geweld dat de fascistische knokploegen gebruiken tegen hun socialistische en communistische tegenstanders. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog die dan uitbreekt moeten sommige zonen en neven in het leger om te sterven in het uitgestrekte Rusland, andere gaan de bergen in om zich met gevaar voor eigen leven aan te sluiten bij de Partizanen.

In 1946 is de oorlog voorbij, en een oudere dame komt aan met de boot in Italië. Ze komt uit Amerika en de meesten zullen haar inschatten als een welgestelde Amerikaanse. Ze reist samen met haar zoon om te zien of er mogelijkheden zijn om hun levensmiddelenzaken uit te breiden, maar tegelijkertijd is het een soort pelgrimage. Giulia wil aan de ene kant zien waar ze vandaan komt en wat er nog van over is, maar ze is er ook bang voor. Zal ze haar verloren vriendin nog terug kunnen vinden, of hebben de gebeurtenissen in al die jaren ervoor gezorgd dat dat onmogelijk is?

De Nederlandse titel dekt de lading naar mijn idee niet zo heel goed, de Italiaanse titel is Destino, Bestemming en die is beter. Omdat dit verhaal zo duidelijk maakt dat je bestemming van zoveel factoren afhankelijk is en dat je er eigenlijk geen invloed op uit kunt oefenen. Als Giulia net op een ander tijdstip van huis was gegaan, had ze Pietro niet gezien en was ze niet weggegaan. Was ze niet flauw gevallen in de winkel van Libero, was de situatie ook weer anders verlopen.

En hetzelfde geldt voor Anita en haar familie. Als Pietro niet zijn gedichten van het front had gestuurd, had zijn zoon ze nooit aan de dochter van de Markies gegeven en was hij ook nooit bij Hamlet terecht gekomen en hadden de fascisten hem misschien niet gevonden. En zo zijn er legio voorbeelden te geven, maar ik wil niet teveel weggeven van het verhaal, dus ik laat het bij deze aanwijzingen die ik verder niet uitleg. (als je wilt weten hoe het zit met de dochter van de Markies, Hamlet en de fascisten moet je gewoon zelf het boek lezen).   

Ik heb dit boek daadwerkelijk grotendeels huilend gelezen, zo ontroerde het mij. En dan heb ik het vooral over het Italiaanse gedeelte, dat mij zo pakte en in de greep hield dat ik een hele middag door moest lezen om het boek uit te krijgen.

Ik leefde mee met alle leden van het gezin en zelfs met de hondjes (van wie we af en toe iets in hun perspectief zien) en ik heb gehuild om alle onrecht en verschrikkingen die ze mee moesten maken of liever: alles dat hen werd aangedaan. De twintigste eeuw heeft de meest vreselijke dingen gezien en de mensen uit die tijd zaten er middenin. En sommigen hebben het overleefd en moesten verder, met de verliezen en het verdriet.

Dit gedeelte is ontzettend indrukwekkend en goed geschreven, als lezer ga je er helemaal in mee en ben je er bijna zelf bij.

Het Amerikaanse gedeelte viel me daarnaast tegen, het stak er een beetje bleek bij af. Daarbij vond ik Giulia niet erg sympathiek en haar leven in Amerika vrij leeg en zinloos. Maar die gedeeltes zijn gelukkig maar klein. Wel leuk vond ik Giulia terug in Italië als oude dame. Aan de ene kant afkrakend wat ze om zich heen ziet (dat is toch geen brug, Brooklyn, dàt is een brug), en tegelijkertijd bevreesd voor wat ze tegen zal komen, welke spoken er voor haar nog verborgen zijn.

Het einde vond ik mooi en hoopgevend, als de overlevenden samen komen om een groot feest te vieren; als namelijk de Markiezin met een Communist trouwt, waarbij de priester-oom het huwelijk zegent, met een rode halsdoek onder zijn priesterkleed.

Dit boek is geschreven door Raffaella Rogmagnolo die docente geschiedenis is (kijk, dan heb je bij mij helemaal een streepje voor) en ik vind het echt een geweldig goed boek. Het is goed geschreven met een uitstekende historische achtergrond, levensechte personages en diep mededogen. Sommige dingen komen heel mooi terug om de cirkel rond te maken, zoals het rode hemd, of de communist en de Markiezin, maar dit gebeurt nooit op een gekunstelde manier.

De historische achtergrond onderbreekt het verhaal nooit en is niet te droog, en de gruwelen zijn nooit zo verschrikkelijk dat je niet verder kunt lezen. Het gaat namelijk niet om hoe erg het is in de loopgraven of aan het front, het gaat erom wat de personages meemaken. De gedeeltes waarin Pietro zijn brieven schrijft aan Anita vanaf het front zijn ongelofelijk ontroerend, zonder dat het sentimenteel wordt of over the top.

Ik kan verder niet goed uitleggen hoe goed ik dit boek vond, dus ik zeg alleen nog maar dat Een verloren vriendin voor mij één van de mooiste boeken van 2019 is.

Originele Italiaanse titel: Destino (2018)

Nederlandse uitgave 2019 door uitgeverij Signatuur

Nederlandse vertaling: Hilda Schraa en Manon Smits

Bladzijdes: 442