Tekenares van Montparnasse, Pauline Broekema

In 1994 overlijdt in Parijs een oude dame, zonder dat dit nieuws iemand opvalt. Niemand besefte wat voor bijzonder leven deze oude dame had gehad en wat ze allemaal had meegemaakt.

De dame in kwestie was Edith Auerbach, die in 1899 werd geboren in een Joods gezin in Keulen. Haar vader was arts en wetenschappen stonden hoog in het vaandel in huize Auerbach. Edith was echter niet wetenschappelijk aangelegd, maar wilde tekenen en schilderen. In 1926 vertrok ze naar Parijs, en mengde zich onder de vele kunstenaars die daar ook verbleven. Ze verbleef in dezelfde cafés, liep door de straten van Parijs en voelde zich volkomen thuis in het internationale kunstwereldje. Haar werk kreeg langzamerhand enige bekendheid en ze kon zelfs leven van haar kunst.

Haar familie in Keulen had het echter steeds moeilijker, zeker toen de Nazi’s aan de macht kwamen. Haar zus en haar gezin waren al vertrokken naar Engeland, en Edith probeerde om de Franse nationaliteit aan te vragen, in de hoop dat dit haar zou helpen.

Toen echter de Tweede Wereldoorlog uitbrak, werd ze door de Franse overheid beschouwd als een Duitse en de Franse overheid liet alle Duitse inwoners in Frankrijk oppakken om geen problemen met hen te krijgen als de Duitsers binnenvallen. Edith kwam terecht in een concentratiekamp in Gurs onder vreselijke omstandigheden.

Ze wist te overleven en kwam na de oorlog terug in Parijs, waar ze nog tot 1994 zou blijven leven en zou blijven schilderen. Maar haar werk was wel veranderd en dat kan ook niet anders na wat ze had gezien en heeft meegemaakt. De Parijse kunstwereld veranderde echter ook, de oude vrienden waren veelal verdwenen en er kwamen nieuwe stromingen op en nieuwe mensen die belangrijk waren en Edith verdween langzaam in de vergetelheid.

Enkele jaren na haar dood werden haar werken op een vlooienmarkt in Parijs gevonden door een Nederlandse kunsthandelaar en dan komen haar werk en haar leven weer in de belangstelling.

Tekenares van Montparnasse hoort in het rijtje boeken over andere kunstenaressen zoals: Charlotte (hier)door David Foekinos over Charlotte Salomon, Hier zijn is heerlijk  (hier) over Paula Modersohn-Becker door Marie Darrieussecq.

Dit zijn romans waarin het leven van deze vrouwen centraal staat en waarin de auteur aan de ene kant de vrijheid heeft om gedachten en dialogen in te vullen, maar tegelijkertijd zich wel bewust is van de aanwezige bronnen en de ontbrekende informatie.

Pauline Broekema doet dit uitstekend. Ze neemt ons mee naar het leven van Edith Auerbach en we zijn met haar in Parijs bij de andere kunstenaars en daarna in het kamp. Edith Auerbach was geen gemakkelijke vrouw, maar ik vond haar wel bewonderenswaardig en ik kreeg in de loop van het boek steeds meer respect voor haar. In soms heel kleine scenes wordt het karakter van Edith neergezet of zien we de situatie waar ze in verkeert, of het nu in haar atelier, een bijeenkomst met andere kunstenaars of in het kamp is.

Paulien Broekema schreef Tekenares van Montparnasse omdat museum Belvedère in Heereveen vanaf vier juli 2020 tot 20 september de tentoonstelling Contre l’oblie laat zien, waarin Edith Auerbach en Frank Lisser centraal staan.

Ik ga deze week naar deze tentoonstelling toe, omdat ik het boek zo mooi vond en ik heel benieuwd ben naar de tekeningen en schilderijen van Edith Auerbach. Ik denk namelijk dat ze heel erg indrukwekkend zijn. Over Frank Lisser weet ik (nog) helemaal niets, maar ik laat me aangenaam verrassen. Komende vrijdag meer over de tentoonstelling.

Uitgegeven in 2020 door uitgeverij Arbeiderspers

Bladzijdes: 177