The crucible, Arthur Miller

Een groep meisjes danst in de nacht in het bos en worden betrapt door de dominee. Uit angst voor straf krijgen een paar meisjes last van verlammingsverschijnselen. De dokter kan geen natuurlijke oorzaak vinden en al snel denkt men aan een onnatuurlijke oorzaak; de duivel zal ermee te maken hebben. 

Een dominee uit een ander stadje komt om de zaak te onderzoeken en de meisjes bekennen. Inderdaad, de duivel heeft geprobeerd hen te verleiden. De rechters komen en er komt een rechtszaak. 

De meisjes krijgen alle aandacht en iedereen luistert naar hen, dit zijn ze niet gewend en het stijgt naar hun hoofd. Ze beschuldigen steeds meer mensen in het dorp van hekserij en niemand is meer veilig. Om te blijven leven moet je bekennen, maar als je blijft ontkennen dan is de straf dat je wordt gehangen.

De grote aanstichtster van dit alles is Abigail Williams, die haar zinnen heeft gezet op John Proctor. Abigail heeft als dienstmeisje bij de Proctors gewerkt en heeft een korte verhouding met John Proctor gehad toen er een verwijdering bestond tussen John en zijn vrouw. Al snel heeft Proctor deze verhouding afgebroken en hij minacht zichzelf dat hij ooit toegegeven heeft aan deze verleiding. Abigail hoopt met deze rechtszaak van Proctor’s vrouw af te komen zodat zij haar plaats in kan nemen.

Proctor doet er alles aan om de rechtszaak tegen te houden, maar wordt uiteindelijk zelf beschuldigd van hekserij. 

Tegen die tijd worden de mensen in het stadje ook een beetje moe van de aanhoudende beschuldigingen en als Abigail er ook nog vandoor gaat blijft er weinig meer van over. John Proctor zal mogen blijven leven, maar eerst moet hij nog wel bekennen. In de eerste instantie neemt hij dit aanbod aan, maar uiteindelijk wordt deze leugen hem teveel en besluit hij trouw te blijven aan zijn geweten.

In 1692 werden er in Salem, Massachusets, 19 mensen opgehangen nadat zij beschuldigd werden van hekserij. Een groep meisjes was hiermee begonnen en dit werd grif geloofd en opgepakt door de andere mensen in Salem. 

In de streng puriteinse gemeenschap waren er strenge regels voor gedrag, maar ondertussen waren er in het stad en het dorp ook allerlei mensen die elkaar niet mochten en die de beschuldigingen aangrepen om van oude vijanden af te komen en om meer land te verkrijgen. Negentien mensen hebben dit met hun leven moeten bekopen.

Hoe snel kan het misgaan in een gemeenschap? Hoe kan het dat een groep jonge meisjes zo’n macht krijgt? Hoe is het mogelijk dat niemand zag dat de beschuldigingen nergens op sloegen en dat niet de duivel aan het werk was maar juist allerlei menselijke motieven? Waarom werd dit zo serieus genomen door de autoriteiten? Hoe kon dit zo snel om zich heen grijpen?

Je kunt dit verklaren door te zeggen dat het ligt aan de tijd. In 1692 geloofden de meeste mensen nog stellig dat de duivel dagelijks aanwezig was, klaar om zijn slag te slaan. Je zou kunnen bedenken dat Salem een kleine gemeenschap was, waar het leven hard was en irritaties snel op de loer lagen. Op deze manier kun je de gebeurtenissen in Salem afdoen als een incident, een gebeurtenis geïsoleerd in de tijd. Iets waar wij moderne mensen ver van staan; zover zouden wij het natuurlijk nooit laten komen.

In de jaren ’50 van de 20^e eeuw was de Koude Oorlog op haar hoogtepunt en in de Verenigde Staten bestond er grote angst voor communisten. Men was bang dat er communisten in de VS zelf aanwezig waren die van binnen uit het land wilden overnemen. Onder leiding van senator Joseph McCarthy werden deze mensen aangepakt. Iedereen die verdacht werd van communistische sympathieën werd verhoord. Mensen werden aangemoedigd om elkaar te geven en ontkennen maakte je alleen maar verdachter. Hysterie en angst regeerden en niemand was veilig voor de beschuldigingen.

Kortom, een moderne heksenjacht. Weliswaar met andere slachtoffers, (vermeende) communisten, maar verder met alle kenmerken die de heksenjachten in de eeuwen ervoor ook hadden.

In 1953 publiceerde toneelschrijver Arthur Miller zijn toneelstuk The Crucible. Het stuk speelde zich af in Salem, maar elke goede verstaander begreep dat het eigenlijk ging om de situatie op dat moment in de VS. Hij heeft hiervoor de historische situatie, zoals leeftijden en sommige verhoudingen, een klein beetje aangepast, maar dit geeft hij keurig aan in het begin.

Het toneelstuk bestaat uit vier delen. 

Het eerste deel speelt zich grotendeels af rond het bed van één van de verlamde meisjes. Iedereen maakt zich zorgen en de eerste beschuldigingen over hekserij worden geuit. 

In het tweede deel zien we John en Elizabeth Proctor thuis en de dominee komt langs omdat hij zich zorgen maakt over hun kerkbezoek en of ze wel vast genoeg zijn in hun geloof. Aan het einde van het bezoek komt de gerechtsdienaar om Elizabeth op te halen die beschuldigd is door Abigail. 

Deel drie speelt zich af in de rechtszaal waar Proctor en anderen proberen de leugens van de meisjes te ontzenuwen. Deel vier tot slot gaat over de worsteling van John Proctor om het juiste te doen.

John en Elizabeth Proctor
(Daniel Day-Lewis en Joan Allen)

The crucible is indrukwekkend en mooi. Hoewel het even wennen is om een toneelstuk te lezen, met aanwijzingen en al, is het taalgebruik prachtig. De cirkelredeneringen die de rechters gebruiken om de beschuldigingen en veroordelingen te rechtvaardigen en de uitspraak ‘a person is either with this court or he must be counted against it’. Welke kans maak je nog als de autoriteiten zich zo opstellen?

Prachtige citaten kun je hier uit halen zoals van John Proctor die er zat van wordt dat zijn vrouw hem steeds veroordeeld en op een gegeven moment tegen haar zegt ‘Oh Elizabeth, your justice would freeze beer’.

En natuurlijk in de laatste scenes als John zijn handtekening onder de bekentenis heeft gezet, maar het verschrikkelijk vindt dat dit aan de kerkdeur gehangen zal worden zodat iedereen het kan lezen. De rechter vraagt hem waarom en hij antwoordt; ‘Because it is my name! Because I cannot have another in this life’. Het liefst zou ik de complete scene hier citeren, maar dat gaat waarschijnlijk een beetje te ver. Het is in ieder geval een moment dat diepe indruk maakt.

Ik hoop nooit in een dergelijke situatie terecht te komen, maar als het ooit gebeurt hoop ik de moed te hebben die John Proctor hier heeft om het juiste te doen.  

In 1997 is er van The crucible een film van gemaakt, met de altijd (altijd? altijd!) geweldige Daniel Day-Lewis als John Proctor en Wyona Ryder als Abigail Williams. Grote delen van de tekst zijn intact gebleven en het is een van de mooiste en indrukwekkendste films die ik ken. Ik heb deze film met 4 havo gekeken (we hadden het over het onderwerp heksen) en de meeste leerlingen vonden de film mooi. Sommige leefden zo mee dat ze daadwerkelijk tegen het scherm aan schreeuwden, zeker als de meiden weer bezig waren met hun hysterische gedrag.

Enkele jaren geleden heb ik de toneeluitvoering van The crucible gezien, Heksenjacht door Het Nationale Toneel met onder andere Peter Tuinman en Bram van der Vlugt en ook dit was bijzonder indrukwekkend.

Binnenkort bespreek ik trouwens een non-fictie boek over de heksenvervolgingen in Salem.

The crucible is oorspronkelijk uitgegeven in 1953