Achter het verdwijnpunt, Laura Cumming

Lange tijd moest je naar Spanje als je de schilderijen van beroemde Spaanse schilders wilde bekijken. Buiten Spanje waren maar weinig schilderijen en vooral de schilderijen van de grote schilder Velázques waren zeldzaam; buiten het Prado waren er maar weinig te zien.

In 1845 kocht John Snare, eerzaam boekverkoper in Reading, op een veiling een schilderij voor acht pond. Het was een portret van de latere Karel I, toen hij nog kroonprins was. Het stond omschreven als waarschijnlijk een Van Dyck of zelfs een kopie daarvan. 

Snare dacht echter dat hij iets veel belangrijkers in handen had gekregen, namelijk een echte Velázquez die een portret van de kroonprins had geschilderd toen die enige tijd in Spanje verbleef.

Het was een grote gok voor Snare om dit te beweren, hij had bijvoorbeeld maar weinig vergelijkingsmateriaal want er waren maar weinig echte schilderijen van Velázquez in Engeland. Bovendien had hij nog niet de beschikking over de moderne technieken zoals röntgen om een schilderij goed te bestuderen. Hij kon alleen afgaan op beschrijvingen die hij had gelezen over Velázquez en zijn intuïtie.

Toen hij het schilderij had gekocht, moest John Snare proberen te bewijzen dat het een Velázquez was én verklaren hoe het op de veiling was terechtgekomen waar hij het had gekocht. Om dit voor elkaar te krijgen verzette hij veel werk, zo probeerde hij elke Velázquez, echt of vermeend, in Engeland te bezoeken en vertaalde hij een Spaans werk over de schilder in het Engels.

Zijn claim werd bekend en Snare stelde zijn schilderij ten toon. Velen waren er van overtuigd dat het inderdaad een Velázquez was, maar anderen waren minder snel tevreden en hielden het op een Van Dyck.

En al snel ging het helemaal mis voor Snare, tijdens een bezoek aan Edinburgh waar hij het schilderij ook tentoonstelde, werd hij aangeklaagd wegens het in bezit hebben van een gestolen werk.

De rechtszaak was een langdurige affaire en uiteindelijk zou Snare, berooid en beroofd van zijn goede reputatie, maar mét het schilderij, in de Verenigde Staten opduiken. Tot het einde van zijn leven zou hij geen afstand doen van het schilderij waar hij zoveel van was gaan houden.

Laura Cumming is kunsthistorica en schrijft onder andere voor The Guardian. Zij is een groot bewonderaar van Velázquez, de schilder die zoveel prachtige portretten heeft geschilderd aan het Spaanse hof.
Zijn werken zijn meteen te herkennen zijn aan de verbluffende penseelvoering, de manier waarop hij in zijn portretten nooit uit het oog verloor dat hij mensen afbeeldde en geen rekwisieten. Hij schilderde niet veel, een paar schilderijen per jaar, en maakte nooit voorstudies of schetsen. Meteen, vanuit de losse pols, schilderde hij direct op het doek.

Laura Cumming stuit bij toeval op het verhaal van John Snare en zijn verdwenen Velazquez en is gefascineerd. Ze wil weten of het portret echt een Velázquez geweest kan zijn en hoe het vervolgens bij John Snare terecht kon komen. In Achter het verdwijnpunt doet ze verslag van haar onderzoek, waarbij ze in detail vertelt over het leven van Velázquez en zijn manier van schilderen, Karel’s bezoek aan Spanje, de kunstwereld in de 19^e eeuw en de moeilijkheden die Snare ondervond tijdens zijn onderzoek.

Het boek leest bijna als een detective en blijft boeiend tot de allerlaatste bladzijde, omdat je helemaal meegezogen wordt in het onderzoek. Was het een Velázquez of niet? Had John Snare gelijk of was het portret gewoon een Van Dyck? En waar is het portret na de dood van Snare gebleven? Helaas worden niet alle vragen beantwoord, sommige zaken zijn in de mist van de tijd verloren gegaan.

Maar Achter het verdwijnpunt is net zo’n meesterwerk als de werken van Velázquez zelf, wat mij betreft. Ik was gefascineerd, overdonderd en gegrepen, niet alleen door Laura Cummings overduidelijke bewondering van Velázquez die ik aanstekelijk vond, maar ook door het trieste lot van John Snare, de man met een goed oog voor kunst, waar hij helaas weinig plezier van heeft gehad.

Een schitterend boek en een aanrader voor elke kunstliefhebber, zeker als je ook houdt van een goed mysterie. 

Even voor de vertaler; namen van (historische) buitenlandse vorsten worden vertaald in het Nederlands, dus Charles I zou Karel I moeten zijn. Dit is misschien een kleinigheid, maar het stoorde me wel.

Originele titel: The vanishing man. In pursuit of of Velázquez

Uitgegeven in 2016

Nederlandse uitgave 2016 door uitgeverij Atlas Contact

Nederlandse vertaling: Toon Dohmen

Bladzijdes: 296