De smalle weg naar het verre noorden, Richard Flanagan

Tijdens de Tweede wereldoorlog wilden de Japanners een spoorlijn aanleggen tussen Thailand en Birma. Westerse ingenieurs hadden tot dan toe gezegd dat dit een onmogelijke taak was, maar dat was precies de reden dat de Japanners het voor elkaar wilden krijgen, ter meerdere eer en glorie van de keizer en het Japanse rijk.

Om dit voor elkaar te krijgen, maakten de Japanners gebruik van dwangarbeiders. De inlandse Aziatische bevolking en de Geallieerde krijgsgevangenen. Omdat deze laatsten in de ogen van Japanners eerloos waren, zij hadden zich tenslotte overgegeven, hadden de Japanners er geen enkel probleem mee om deze mensen te laten werken in gruwelijke en mensonterende omstandigheden. Meer dan 15.000 gevangenen zouden sterven tijdens het werken aan de spoorlijn, door uitputting, ondervoeding, barbaarse straffen en besmettelijke ziektes.

In De smalle weg naar het verre noorden maken we kennis met Dorrigo Evans, die als arts en majoor de hoogste officier is van een groep Australische krijgsgevangenen. Het is zijn taak om elke dag te onderhandelen met de Japanse officier over de hoeveelheid soldaten die aan het werk kunnen. De eisen van de Japanners zijn te hoog en onmogelijk te halen en Evans moet proberen om zoveel mogelijk mensen te redden en te behoeden voor erger.

Vreselijke keuzes moeten gemaakt worden, zoals de scene waaruit blijkt dat zelfs Dorrigo Evans niet alles in de hand heeft. Terwijl hij staat te opereren, wordt één van zijn mannen gestraft door de Jappen. Hij kan niet bij de bestraffing zijn en tussenbeide komen, want dan zou hij zijn operatie moeten afbreken, al weet hij diep in zijn hart ook wel dat die operatie tot mislukken gedoemd is. Maar de operatie stoppen zou de patient zeker laten sterven, terwijl ook niet zeker is dat hij de bestraffing had kunnen stoppen of verminderen. Een onmogelijke keuze die eigenlijk altijd verkeerd zal uitpakken.

Het boek is ingedeeld in drie gedeeltes. In deel één zijn er eigenlijk drie verhaallijnen, Dorrigo na de oorlog, Dorrigo in de oorlog en zijn herinneringen aan de periode voor de oorlog. Dit gedeelte is wat lastig om in te komen, omdat de drie verhaallijnen flink door elkaar geschud worden. Maar hierin wordt wel de basis gelegd voor de liefdesgeschiedenis die Dorrigo voor de oorlog meemaakt en die zijn leven daarna diepgaand zal beïnvloeden.

Deel twee vertelt grotendeels wat er in het kamp gebeurde en deel drie gaat over de mannen na de oorlog, zowel de Australiërs als hun Koreaanse en Japanse bewakers.

Indringend en soms bijna onleesbaar zijn de gedeeltes die zich in het kamp afspelen. Richard Flanagan weet de gruwelijkheden zo te beschrijven dat je ze voor je ziet. De honger, de uitputting, de onmenselijkheid van de Japanners, het vuil en de altijd aanwezige dood.

De smalle weg naar het verre noorden kan op veel dingen slaan, de weg uit Australië, de spoorlijn zelf, maar het is ook de titel van een bekend Japans reisgedicht. De Japanse officieren lezen gedichten en vertellen elkaar op die manier hoe beschaafd ze zijn, in paradox met de achteloze wreedheid waarop ze elkaar, hun ondergeschikten en vooral hun gevangenen behandelen.

Heel mooi weet Richard Flanagan in kleine scènes en hoofdstukken duidelijk te maken hoe de mannen na de oorlog verder gaan. Dorrigo trouwt met zijn verloofde van wie hij niet houdt en moet verder leven met de herinneringen aan alles wat hij heeft meegemaakt. Ook de andere mannen moeten zien door te gaan en proberen hun leven weer op te bouwen. De een gaat dit beter af dan de ander.

Richard Flanagan

De smalle weg naar het noorden is ook een boek dat je aan het denken zet, in hoeverre bestaat er collectieve schuld en kunnen daders ook slachtoffers zijn? En hoe zit het met rechtvaardigheid? Vooral die laatste vraag kun je op heel veel lagen van het boek toepassen.

Ik werd op sommige punten bijna kwaad en het heeft me lang beziggehouden, ook nadat ik het boek al uit had.

Knap ook vind ik dat hij in staat is geweest om zijn personages, zelfs de Japanners, nooit een platte karikatuur te laten worden. Elk van hen heeft goede en slechte punten en daarmee zijn ze fascinerend om over te lezen en blijven ze interessant. 

Richard Flanagans vader heeft aan de Birma spoorweg gewerkt tijdens de oorlog en dit boek is een mooi eerbetoon aan hem en aan alle anderen die hier hebben geleden en zijn gestorven. De Booker prize van 2014 die Flanagan hiervoor kreeg is wat mij betreft volkomen verdiend.

Punt voor de vertaler: het is heel vervelend en heel storend en volgens mij volledig onnodig om al die karakteristieke en geweldige Australische bijnamen in het Nederlands te vertalen. Het wordt daarmee wel heel erg knullig en ik ergerde me hier tijdens het lezen ongelofelijk aan. Als de uitgever dan bang is dat wij zo dom zijn dat we die bijnamen niet begrijpen, geef dan een lijstje op het einde of iets dergelijks, maar dit was wat mij betreft een foute keuze.

Originele titel: The narrow road to the deep north

Uitgegeven in 2013

Nederlandse uitgave 2014 door De bezige bij

Nederlandse vertaling: Ankie Blommesteijn

Bladzijdes: 388