De offers, Kees van Beijnum

Wie brengen de offers tijdens een oorlog, de soldaten of de bevolking, of het bezette land? En wat als de oorlog voorbij is, is er dan een offer noodzakelijk om alles weer in het reine te brengen? En wie moeten dat offer brengen?

Hedeki is een Japanse soldaat die zwaar gewond is geraakt in de oorlog. Met moeite kan hij het leven weer oppakken, maar thuis in zijn dorpje is hij eigenlijk overbodig geworden. Een blok aan ieders been en de medaille die hij van de keizer heeft gekregen is ook weinig meer waard.

Dan komen er een paar Amerikaanse soldaten naar het dorp en vergrijpen zich aan een aantal vrouwen en jonge meisjes. Om de schande uit te wissen én om eindelijk weer nuttig te zijn, grijpt Hedeki in als de soldaten de week erop terugkomen.

In het platgebombardeerde Tokyo probeert Michiko het hoofd boven water te houden. Ze is nooit getrouwd en leeft voor haar muziek. Ze woont nu bij mevrouw Haffner, een westerse vrouw die muzieklessen geeft en het Michiko onder haar hoede heeft genomen omdat ze goed kan zingen. 

Als Michiko echter een relatie krijgt met de Nederlandse rechter Rem Brink die in Tokyo is voor het tribunaal, wordt ze door mevrouw Haffner uit huis gegooid. Michiko vertrekt naar het dorp waar haar familie woont, maar wordt dan door haar eigen geschiedenis betrokken bij de gebeurtenissen in het dorp.

Tribunaal

Na de Tweede Wereldoorlog werden er twee grote tribunalen gehouden om de schuldigen (en de verliezers) te straffen. De meesten van ons kennen het tribunaal van Neurenberg dat werd gehouden om de verantwoordelijken voor het naziregime in Duitsland te straffen. 

Minder bekend is dat er in Tokyo eenzelfde soort rechtszaak werd gehouden om de verantwoordelijken te straffen voor de wandaden die Japan had begaan.

In beide gevallen zie je echter een probleem ontstaan. De geallieerden en met name de VS hadden geen behoefte aan een ontwricht land. Hun doel was zo snel mogelijk zowel Duitsland als Japan opbouwen en er een democratie van maken, zodat het communisme buiten de deur gehouden kon worden. 

Om die redenen was het niet doenlijk om alle verantwoordelijken te straffen, er werden enkele uitgekozen uit verschillende rangen en standen, met verschillende gradaties van schuld. Op die manier kon er recht gesproken worden, werd er een daad gesteld en kon men daarna verder. 

Vooral de zakenmensen die van de oorlog geprofiteerd hadden, bleven buiten schot omdat die nodig waren de economie weer op te bouwen.

Vanuit de geallieerden kwamen er verschillende rechters die moesten proberen om de schuld vast te stellen van elke aangeklaagde en vervolgens het vonnis te vellen.

Laf

In De offers is rechter Rem Brink de vertegenwoordiger van Nederland bij het tribunaal van Tokyo. Hij is ervan overtuigd dat het proces nodig is en eerlijk zal verlopen, maar stiekeme bondgenootschappen en politieke belangen lijken het proces te overschaduwen. En de anderen maken het maar al te duidelijk dat je wel in de pas moet lopen en het spel mee moet spelen, anders wordt je buitengesloten.

Als rechter van het tribunaal is Brink aan de ene kant onpartijdig, hij moet zo neutraal mogelijk de rechtszaak bekijken om een goed oordeel te geven, maar tegelijkertijd is hij ook vertegenwoordiger van de overwinnaars, van de bezetters. Zijn relatie met Michiko is dan ook niet gelijkwaardig. Hij geeft wel om haar, maar ergens is een verhouding met haar ook een manier om zich tegen zijn collega’s af te zetten.

Op het moment dat zijn vrouw op bezoek mag komen en hij weer in de gelederen van zijn mede-rechters wordt opgenomen, wist hij elke herinnering aan haar uit, zonder zich rekenschap te geven van haar gevoelens of haar situatie.

Als zij weer terugkomt in Tokyo, zou hij wel terug willen keren op de oude voet, maar schrikt ook terug voor de consequenties. En op het moment dat hij Michiko echt kan helpen, laat hij het in de eerste instantie afweten en uiteindelijk helpt hij haar niet rechtstreeks, maar via iemand anders.

Rem Brink is hiermee eigenlijk een ontzettende lafbek, een ander woord heb ik er niet voor. Nergens neemt hij een duidelijk moreel standpunt in, nergens lijkt hij principes te hebben.

Hij vindt zichzelf een beter en redelijker mens dan zijn katholieke collega’s die naar de Mis gaan, maar als hij zelf een kant moet kiezen zwalkt hij van de ene partij naar de andere partij. Als er discussie is over welke beklaagde wel en welke niet veroordeeld moet worden en of de doodstraf een optie is, verschuilt hij zich achter juridische scherpslijperij zonder ergens rond voor uit te komen.

In zijn omgang met Michiko laat hij zich drijven door de gebeurtenissen, zonder ooit echt een risico te nemen. Consequent is hij nergens en keuzes waar hij achter kan staan maakt hij ook niet. Eigenlijk is hij de enige die geen enkel offer maakt, terwijl iedereen om hem heen dat wel doet.  

Michiko heeft het verschil tussen Brink en Hedeki goed door als ze afscheid neemt van Brink en aangeeft dat haar neef een groot man is, omdat hij dingen heeft gedaan die tegen zijn karakter en overtuigingen ingingen omdat het nodig was. Alles wat Brink niet doet.

Nuance

Ik heb eerder van Kees van Beijnum Het verboden pad gelezen en die vond ik best oké, en ik heb De vrouw die alles had gelezen. Een boek dat ik niet heb besproken maar wel heel mooi vond. Nu dan 

De offers en ik kan eerlijk zeggen dat ik dit boek ongelofelijk mooi vond.

Heel knap verweeft Kees van Beijnum de drie verhaallijnen met elkaar en zet hij personages tegen elkaar af, maar hij doet dit heel subtiel. 

Ik vond het vooral mooi hoe hij nuances aanbrengt in alle personages, sommigen doen iets slechts om een goede reden, anderen blijken minder goed of minder slecht te zijn dan je in de eerste instantie dacht. De neutrale rechter die komt oordelen blijkt uiteindelijk een minder goed mens te zijn dan hij van zichzelf had gedacht en een Japanse soldaat die oorlogsmisdaden heeft begaan, blijkt een goed mens te zijn.

De sfeer van Tokyo en van Japan net na de oorlog wordt bijzonder goed beschreven, de armoede, hoeveel moeite het kost om te overleven, en de verhoudingen tussen bezetter en bezette is heel invoelbaar, juist ook omdat hier de nuance nooit ontbreekt. De scene waarin Hedeki en een Amerikaanse soldaat samen vissen, is bijzonder ontroerend, vooral als je later beseft wat de onvoorziene gevolgen hiervan zijn.

Duidelijk ook wordt dat schuld niet altijd zwart-wit is, zo plegen soldaten van alle kanten misdaden, maar alleen de verliezers worden bestraft. In Tokyo is een tribunaal, maar de Verenigde Staten die een atoomboom hebben gebruikt waar miljoenen burgers bij om zijn gekomen, worden niet ter verantwoording geroepen. 

Het tribunaal was eigenlijk weinig meer dan een wassen neus waarin een paar mensen veroordeeld moesten worden, om te laten zien dat er recht gedaan was, maar wat met werkelijke rechtvaardigheid weinig te maken had.

De offers van Kees van Beijnum vond ik een bijzonder mooie en complexe roman, die veel vragen oproept waar je nog lang over na kunt denken.

Uitgegeven in 2014 door uitgeverij De bezige bij

Bladzijdes: 509