Voor wie de klok luidt, Ernest Hemingway

Het verhaal

Het verhaal van Voor wie de klok luidt is niet heel ingewikkeld. Het is een typische oorlogssituatie, bijna een die je herkent uit een oude oorlogsfilm waarin de held een bijna onmogelijke taak krijgt en de nodige moeilijkheden moet overwinnen om die taak tot een goed einde te brengen.

In dit geval is het de Amerikaanse vrijwilliger in de Spaanse burgeroorlog Robert Jordan die een brug moet opblazen als een bepaalde aanval van de Republikeinse kant gaat beginnen. Door het opblazen van de brug, zullen de tegenstanders niet in staat zijn hun manschappen naar de aanval te brengen en dus niet mee kunnen doen.

Robert Jordan wordt door de oude Anselmo de bergen in gebracht, naar de partizanen onder leiding van Pablo en Pilar. Hier ontmoet hij de mensen die hem zullen helpen met het aanbrengen van de dynamiet onder de zwaar bewaakte brug.

De nationalisten zitten niet stil en brengen al manschappen en materieel naar de andere kant van de bergen en leveren strijd met een andere partizanen groep. Ondertussen bemoeilijken de onderlinge verhoudingen in de groep, de onverwachte sneeuw en Robert Jordan’s liefde voor het getraumatiseerde meisje Maria de missie behoorlijk. Robert Jordan zal nog een aantal lastige keuzes moeten maken voor hij de brug kan opblazen.

Burgeroorlog

De Spaanse burgeroorlog begon in 1936, toen generaal Franco in opstand kwam tegen de linkse regering die in 1931 op democratische wijze aan de macht was gekomen nadat de koning afstand had gedaan van de troon.

De maatregelen van de regering, gericht tegen de grootgrondbezitters, de kerk en het leger, waren niet heel populair bij iedereen en daarom ontstond er een breuk in de Spaanse samenleving. Het leger kwam in opstand onder leiding van generaal Franco en een deel van de bevolking steunde de linkse gekozen regering (de Republikeinen), een ander deel steunde de rechtse opstandelingen (Nationalisten). 

De internationale gemeenschap hield zich doelbewust buiten deze strijd, maar enkele landen deden wel mee. Duitsland en Italië steunden in het geheim de rechtse troepen en de Sovjet Unie stuurde adviseurs en wapens naar de Republikeinen. Bovendien waren er duizenden vrijwilligers die naar Spanje trokken om te vechten tegen generaal Franco, zij vormden de Internationale brigades.

De Republikeinen zouden de oorlog verliezen en generaal Franco zou nog tot zijn dood in 1973 aan de macht zijn.

Ernest Hemingway was naar Spanje gekomen om deze burgeroorlog te verslaan. Hij vond het verschrikkelijk dat dit door hem zo geliefde land zo verscheurd werd en te maken kreeg met geweld van alle kanten.

Hij schreef deze roman die uitkwam in 1940, om de wereld op de oorlog te wijzen en duidelijk te maken hoe vreselijk vooral de burgerbevolking onder het geweld leed. Hemingway kiest hierin partij voor de gewone burgers, en laat duidelijk zien dat beide kanten in het conflict het lijden veroorzaken. 

Ernest Hemingway

Schrijfstijl

Voor wie de klok luidt is in veel opzichten een typische Hemingway. Zijn held, Robert Jordan is een man van weinig woorden, die onder moeilijke omstandigheden (de oorlog), het juiste wil doen (zijn missie tot een goed einde brengen). Hij is eerlijk in zijn gevoelens en speelt geen toneel.

De mensen die hij ontmoet zijn de eenvoudige Spanjaarden, boeren en plattelanders, die behoorlijk wat wijsheid hebben zoals de oude Anselmo. Duidelijk wordt ook dat er van beide kanten verschrikkelijke dingen gebeuren en dat er eigenlijk weinig verschil is tussen de Republikeinen en de Nationalisten. 

Robert vecht weliswaar aan de kant van de communisten, maar dat is meer omdat zij volgens hem de morele opperhand hebben en niet omdat hij zelf een overtuigde communist is. Hij volgt vooral het voorbeeld van zijn grootvader die ook in een strijd verwikkeld was en probeerde om het juiste te doen, ook in moeilijke omstandigheden.

Bij een Hemingway gaat het om de cadans van de zinnen, de herhalingen, de soberheid. In een boek van Hemingway vind je geen uitgebreide filosofische verhandelingen of breed uitgesponnen rechtvaardigingen vol abstracte en complexe ideeën. De mensen laten door hun daden zien uit welk hout ze gesneden zijn, pas daarop kun je ze beoordelen.

Het taalgebruik in het Engels is bijzonder, het schijnt namelijk dat de roman leest alsof sommige dialogen rechtstreeks uit het Spaans vertaald zijn, er worden woorden en zinsconstructies gebruikt die in het Engels niet heel gangbaar zijn, maar die daardoor wel authentiek aandoen. Ik heb de Nederlandse vertaling gelezen, ook een heel goede trouwens, daar valt niets op af te dingen, maar alleen die eigenaardigheid is niet meer terug te vinden.

Kritiek

Er is natuurlijk allerlei kritiek geweest op dit boek. De personages zouden te simpel zijn en vooral feministen vonden het karakter van Maria, het meisje op wie Robert Jordan verliefd wordt, van bordkarton. 

Nu moet ik eerlijk bekennen dat een romantische insteek een oorlogsroman over het algemeen niet beter maakt naar mijn idee en ik moest ook even zuchten toen Maria op de proppen kwam. De relatie tussen haar en Robert Jordan gaat heel snel en in de eerste instantie vond ik dat ongeloofwaardig. 

Dit wordt echter door henzelf ook besproken, maar daarbij wordt duidelijk dat de gewone omgangsvormen in een oorlogssituatie niet gelden. Als elk moment je laatste kan zijn, pak je wat je pakken kunt en geniet je van het ogenblik. Je maakt grootste toekomstplannen, hoewel je niet weet hoe ver je zult komen in die toekomst.

En als je daarbij bedenkt dat de verschillende mensen in de partizanengroep voor de verschillende kanten in Spanje staan, en Maria misschien wel Spanje zelf vertegenwoordigt, dan besef je dat de kritiek niet terecht is.

Voor wie de klok luidt is een prachtige roman, met recht een klassieker te noemen en opnieuw het bewijs dat Ernest Hemingway een groot schrijver was. De verwijzingen naar de zelfmoord van Robert Jordan's vader en de manier waarop Hemingway zelf is gestorven, maakt het extra triest. 

Originele titel: For whom the bell tolls (1940)

Deze Nederlandse uitgave 2016 door uitgeverij Atlas Contact

Nederlandse vertaling J. Van Dietsch

Bladzijdes: 573