Het verstoorde leven, dagboek van Etty Hillesum, 1941-1943

Het verstoorde leven is één van de bekendste boeken uit de Nederlandse literatuur, maar ik had nog nooit gelezen. Kort geleden heb ik het opgepakt, omdat ik wilde weten waarom sommige mensen hier zo lyrisch over zijn. 

Etty Hillesum was in 1941 zevenentwintig jaar oud en afgestudeerd juriste. Na haar studie rechten had ze een studie Slavische talen opgepakt en ze woonde en studeerde in Amsterdam. In 1941 ontmoette ze een zekere Julius Spier, waarmee ze een verhouding kreeg. Nederland leed onder de Duitse bezetting en de situatie voor de Joodse Nederlanders werd steeds nijpender. 

Etty wilde zich niet onttrekken aan het lot dat zoveel Joden wachtte en het lijkt erop dat ze het haar taak vond om te helpen en zo het lijden van velen te verzachten. Ze werkte voor de Joodse Raad en ging naar Westerbork, waar ze de eerste tijd nog vrij in en uit kon gaan. Tenslotte werd ze geïnterneerd en in 1943 met haar ouders en broer op transport naar Auschwitz gesteld, waar ze kort na aankomst werden vermoord. 

Ik moet eerlijk zeggen dat ik moeite had om in dit boek te komen. Ik las dat er een selectie is gemaakt uit de dagboeknotities om herhalingen en vervelende passages eruit te halen en ik denk dat dit een goed idee is geweest. Het eerste deel vond ik nu al niet om door te komen en bevat vooral ellenlang gezeur over Etty's gevoelens voor S. zoals ze Spiers steeds aanduidt. Die Spiers was een handleeskundige, die psychologische consulten gaf en tijdens zijn consulten met zijn cliëntes worstelde en bovenop hen ging liggen, omdat ze volgens hem moesten ervaren dat lichaam en ziel één zijn. 

Hij was bijna dertig jaar ouder dan Etty en had naast zijn verhouding met Etty ook een vriendin in het buitenland en verschillende affaires met andere cliëntes. 

Kortom, wat mij betreft een ontzettend foute man en haar langdradige geneuzel over hem en haar gevoelens voor hem, kon me totaal niet boeien, wat een gezeur. 

Tijdens het lezen heb ik me er echt toe moeten zetten om door te lezen, want ik had het liefst de handdoek in de ring gegooid. Wat me ook heel erg stoorde was het excessieve gebruik van Duitse woorden en uitdrukkingen, dit ergerde me enorm tijdens het lezen. 

Ik ging door dit gedeelte steeds sneller heen, maar wat me echter tegenhield om het boek al halverwege definitief dicht te slaan, was de hoop dat het beter zou worden én sommige observaties en beschrijvingen die mij troffen. 

En zo langzamerhand, na een bladzijde of honderd, begon er een verschuiving plaats te vinden. Niet langer ging het over haar (erotische) gevoelens voor S., maar ging het over haar groeiende geloof, het besef dat God voor haar belangrijk was en de toenemende wetenschap dat zij iets voor anderen wilde betekenen. Dit idee rijpte steeds meer en daarom kon ze uiteindelijk zelfs de uiterste keuze te maken om niet onder te duiken, maar naar Westerbork te reizen en door te gaan naar Auschwitz. 

Dit vond ik wel interessant en ook mooi beschreven. Inspirerend hoe iemand probeert om bij iedereen de mens achter het gedrag te zien. Of het nu een SS'er is die haar uitscheldt en met wie ze medelijden heeft, of haar weigering om alle Duitsers te haten vanwege de Duitsers die nu gruwelijkheden begaan. Etty ging er niet in mee om iedereen op één hoop te gooien en een heel volk te veroordelen voor de slechte mensen onder hen. 

Ook in de troosteloosheid van Westerbork en het besef dat het einde nadert (want ze wist dat in Polen het einde wachtte), probeert ze het mooie te zien. Ze schrijft dat voor haar het leven mooi is, waar dan ook en hoe dan ook. In die laatste maanden schrijft ze net zo vaak over de bloeiende heide en de lupines, als over de transporten en de barre omstandigheden. 

Dus wat is nu mijn mening, nu ik het eindelijk gelezen heb? Schaar ik mij in de groep mensen die er lyrisch over is en het boek prijzen als heel bijzonder, invoelend en bijzonder? Nee, helaas, zoals uit mijn bespreking blijkt, ben ik niet heel enthousiast over dit boek.  

De eerste helft bevat vooral heel veel langdradig gezeur en geneuzel over een man die me totaal niet interesseerde en de weinig observaties die ik mooi vond, waren te minimaal om de eerste helft voor mij te redden. 

De tweede helft is beter. Hier is meer moois te vinden, vooral over hoe je een bewuste keuze kunt maken om op een andere manier met moeilijkheden om te gaan. Ook als je niet religieus bent, kan het inspirerend zijn om te zien hoe het mogelijk is om zelfs ten tijde van vervolging en dood het goede en het mooie te blijven opmerken.  De schrijfstijl vond ik in dit tweede deel mooi, met prachtige zinnen en observaties, waarin duidelijk wordt dat ze haar twijfels heeft, maar ook hoe ze steeds sterker uit elke crisis komt. 

Als laatste merkte ik dat ik het een minpunt vond dat het boek in zijn geheel als historisch document misschien tekort schiet, omdat Etty Hillesum niet echt over de feiten van de oorlog en het dagelijks leven schrijft, af en toe komen er wat opmerkingen langs, over beperkingen waar Joden mee te maken krijgen, maar dat is alles. Het dagboek is natuurlijk geschreven door iemand die met haar gevoelens in het reine wilde komen, niet iemand die verslag wilde leggen van de realiteit van de oorlog, dus ik kan me voorstellen dat dit voor veel mensen geen probleem is. 

Samengevat, voor mij was dit boek vooral teleurstellend. Ik ben blij dat ik het een keer gelezen heb, maar daar blijft het bij. 

Oorspronkelijk uitgegeven in 1981, ik had de 39e druk uit 2021.

Uitgeverij Balans

Bladzijdes: 248