Bijzonder portret: Fillide Melandroni (1581-1618)

Fillide Melandroni 1581-1618

We kennen haar gezicht maar al te goed, zeker als je de schilderijen van Caravaggio een beetje kent. Ze is Judith, ze is Catharina van Alexandrie, Maria Magdalena en ze is een courtisane, we zien haar meerdere keren terugkomen. 

Maar wie is zij? Fillide Melandroni werd in 1581 in Siena geboren. Helaas was haar geen gelukkige jeugd gegund. Haar vader overleed toen ze nog maar jong was en haar moeder nam het gezin mee naar Rome, waar ze in 1593 aankwamen. Ze gingen niet alleen, de familie Bianchini ging met hen mee. Ook hier was er geen vader meer. De beide families kenden elkaar en Filide en Anna Bianchini waren vriendinnen. Misschien hadden de beide moeders het idee dat ze steun aan elkaar konden geven. 

Wat beide moeders ook bedachten was dat ze hun dochters konden gebruiken om geld te verdienen en de beide meisjes, Fillide was nog maar 12 op dat moment, werden door hun moeders ingezet als prostituee. We weten dit omdat ze een jaar later in 1594 werden gearresteerd vanwege tippelen. 

Deze arrestatie heeft Fillide niet kunnen afschrikken en ze bleef in het vak. Maar ja, tegen deze tijd had ze ook geen keuze meer, een ander vak had ze niet geleerd en geen fatsoenlijke man zou met haar willen trouwen. 

Fillide was geen domme vrouw, en ze wist steeds hoger te stijgen in de maatschappij en rijke en invloedrijke clienten te krijgen. Eén van hen was Vincenzo Giustiniani, een bankier en beschermheer van de kunsten, en ook van Caravaggio. Hij bestelde een portret van Fillide als courtisane en zo is de vruchtbare samenwerking tussen Fillide en de grote schilder begonnen. Dit heeft wel maar een paar jaar geduurd, na 1600 komt ze niet meer voor op de schilderijen van de grote schilder, waarom weten we niet.  

Toch is de connectie nog niet helemaal over, want in 1606 zal Caravaggio Rome moeten ontvluchten omdat hij een man had vermoord. De man in kwestie was Ranuccio Tommasoni, waarschijnlijk de pooier van Fillide en de ruzie tussen de beide mannen ging waarschijnlijk ook over haar. Helemaal zeker weten doen we dit niet, want er bestaan verschillende versies van deze geschiedenis, maar de kans is wel groot. 

Fillide zelf mag er op de portretten teer en breekbaar uitzien, met verfijnde trekken, ze was geen katje om zonder handschoenen aan te pakken. Ze is meerdere keren gearresteerd vanwege wapenbezit, heeft een rivale flink afgetuigd en zelfs met een mes bewerkt. Wat temperament aanging, paste ze dus wel bij Caravaggio die ook zo zijn momenten had. 

In 1618 overleed ze, nog maar 37 jaar oud. Ik heb geen doodsoorzaak kunnen vinden. Wel dat een Christelijke begrafenis haar werd ontzegd, vanwege haar levenswandel. 

Het portret

In 1598 schilderde Caravaggio De onthoofding van Holofernes. Dit is het verhaal van de Bijbelse Judith (Deutercanonieke boeken), die de Syrische generaal Holofernes dronken voerde en hem daarna met zijn eigen zwaard onthoofde om op die manier haar volk te redden dat door het Syrische leger bedreigd werd. 

Een dramatisch verhaal, dat door meerdere schilders als onderwerp is gebruikt. Caravaggio had kort daarvoor de onthoofding van Beatrice Censi gezien, die diepe indruk op hem had gemaakt. Deze ervaring gebruikte hij in dit schilderij. 

Je ziet heel duidelijk de wisselende emoties op het gezicht van Judith, aan de ene kant vastberadenheid om de klus te klaren en aan de andere kant afschuw en walging van de gruwelijke daad die ze moet begaan. Haar meid staat naast haar om haar aan te moedigen, maar het is duidelijk dat Judith degene is die de onthoofding moet volbrengen. Het magnifieke gebruik van licht door Caravaggio verhoogt de dramatiek van deze scene. 

Dit schilderij maakte diepe indruk op de mensen die het zagen en heeft talloze collega-schilders geïnspireerd en beïnvloed. 

Dat is niet alleen te danken aan de meesterschilderkunst van Caravaggio, maar ook zeker dat van zijn model Fillide Melandroni, die je bijblijft als je haar eenmaal hebt gezien op een schilderij en die je elke keer meteen herkent. 

Geen slechte nalatenschap!

Het schilderij hangt nu in het Palazzo Barberini in Rome. 

De onthoofding van Holofernes, Michelangelo Merisi da Caravaggio 1598