De tijgerkat, G. Tomasi di Lampedusa

Kort geleden las ik De albatros van Simona Lo Iacona (hier) die een roman had geschreven over de jeugd van Giuseppe di Lampedusa, de schrijver van De tijgerkat. Door dit mooie boek kreeg ik zin om De tijgerkat zelf ook weer te lezen. Ik had ooit een oude vertaling uit 1959 en ik vrees dat ik mede daarom het verhaal  destijds niet bijster interessant of mooi vond. 

Ik kwam er echter achter dat er in 2012 een nieuwe vertaling is gemaakt door Anthonie Kee en dit nieuws spoorde mij het boek opnieuw aan te schaffen en te lezen. En wat ben ik blij dat ik dat gedaan heb, want ik vond De tijgerkat deze keer een zeer mooi boek waar ik erg van heb genoten. 

Historische achtergrond

Eerst even de historische achtergrond van het boek. Italië was in de eerste helft van de 19e eeuw nog altijd een lappendeken van verschillende vorstendommetjes. Sicilië maakte samen met Napels deel uit van het Koninkrijk der beide Siciliën. Dit koninkrijk werd geregeerd door een tak van de familie Bourbon, die als absolute heersers regeerden, geholpen door de aristocratie die het feodale systeem in ere hielden. 

Er kwamen echter sinds de val van Napoleon in 1815 steeds meer mensen die een verenigd Italië wilden. Zij organiseerden zich en een van de leiders, Giuseppe Garibaldi, kwam in 1860 naar Napels met een leger om koning Frans II uit zijn macht te ontzetten en daarna kwam het leger naar Sicilië. Het was duidelijk dat de oude macht van de adel ten einde was en dat er een nieuwe wind waaide in een verenigd Italie, onder leiding van een nieuwe koning, en met de hoofdstad in het verre Turijn. 

Giuseppe Garibaldi

Het verhaal 

De tijgerkat speelt zicht grotendeels af rond de prins van Salina, de hoofdpersoon van het verhaal, wiens wapen de tijgerkat (een luipaard) voert. Die tijgerkat was overal op Sicilië te zien, omdat de prins van Salina uit een machtige en oude familie kwam die feodaal heerste over hun landgoederen en pachters en loyaal was aan de Bourbon-koningen. 

Het is echter 1860 en prins Fabrizio moet met lede ogen aanzien hoe zijn wereld zal veranderen, want de Bourbon koning wordt afgezet en de schavuiten van Garibaldi nemen de macht over. De mannen in de rode hemden nemen de macht over. Er is nu plek voor opportunisten en zich omhoog werkende burgermannetjes. De oude aristocratie is uitgespeeld.

Don Fabrizio probeert om zich afzijdig te houden, maar zijn neef Tancredi sluit zich vol enthousiasme aan bij Garibaldi. Hij ziet dat er dingen zullen moeten veranderen en naar zijn idee kun je er dan maar beter bij betrokken zijn. 

In het buitenverblijf van de familie buiten Palermo ontmoet Tancredi de dochter van de burgermeester, Angelica. haar vader is zo'n opportunistische burgerman van bedenkelijke afkomst, die nu er een nieuwe wind waait, ver zal komen. Tancredi wil per se met haar trouwen en Don Fabrizio heeft weinig keuze dan zijn toestemming te geven. 

Het huwelijk tussen deze twee vrij nare personen wordt gevierd en de weg is vrij voor de armlastige prins Tancredi om met het fortuin van zijn vrouw een positie in het nieuwe bewind te verzekeren.

Ondertussen wordt er flink gesjoemeld bij het referendum over de eenwording van Italie, waardoor het vertrouwen in de nieuwe staat tot nul daalt, moet pater Pironne, de biechtvader van Don Fabrizio een probleem in de familie oplossen en moet Concetta, de oudste dochter accepteren dat zij waarschijnlijk niet zou trouwen. 

De laatste twee delen van het verhaal spelen zich later af, als in 1883 Don Fabrizio op sterven ligt en tot slot in 1910 als duidelijk wordt wat er van het ooit zo belangrijke geslacht Salina is overgebleven. 

Giuseppe Tomasi di Lampedusa

Di Lampedusa en de prins van Salina

De tijgerkat was de poging van Giuseppe Tomasi di Lampedusa om de teloorgang van de Siciliaanse aristocratie te beschrijven. Hij nam hierbij zijn eigen familie en vooral zijn eigen grootvader als voorbeeld. Giuseppe zelf was de laatste prins van Lampedusa, dus dit onderwerp lag hem na aan het hart. 

Zo gebruikte hij zijn eigen familiewapen met de tijgerkat als dat van de Salina's. Hij refereert ook vaak aan die tijgerkat, zo worden de kinderen van Don Fabrizio de tijgerkatjes genoemd door hun neef Tancredi, en wordt Don Fabrizio bijvoorbeeld vaak beschreven als een tijgerkat, als zijn poot op de armleuning van een stoel rust. 

Don Fabrizio is een typische man van zijn tijd, hij heeft maîtresses, en heeft in principe alle macht over zijn pachters en voor hem is zijn positie in de maatschappij iets dat zijn familie toekomt. Toch is hij vaak een beminnelijk mens die probeert om wellevend te zijn, ook naar zijn minderen en ondergeschikten. Als de nieuwe bewindslieden van Sicilië komen dineren geeft Don Fabrizio het bevel dat er niet in avondkleding gedineerd wordt, om niemand in verlegenheid te brengen. 

Hij weigert een positie in de senaat van het nieuwe Italie, want hij beseft wel dat gedane zaken geen keer hebben en hij niet moet vasthouden aan wat ooit was. Hij schuift zonder gewetensbezwaren zijn nieuwe familielid, de vader van Angelica, naar voren, omdat hij denkt dat die meer kwaliteiten zal hebben om zich te handhaven. 

Don Fabrizio is een gecultiveerde man, hij spreekt meerdere talen en is geïnteresseerd in wetenschap, hij houdt zich vooral bezig met astronomie. Dit is zijn redding, hier kan hij zich mee bezighouden als de rest van zijn wereld instort. Hoewel dat instorten relatief is, want wat ook duidelijk wordt is dat er natuurlijk uiteindelijk niet veel verandert voor Sicilië. De oude aristocratie kijkt met weemoed terug op hun verleden, maar hun plek is ingenomen door de burgermannetjes van destijds, terwijl de armen nog altijd arm zijn. 

Tot slot wil ik het nog de prachtige beschrijvingen vermelden, de humoristische terzijdes en de mooie observaties. De schrijfstijl van Di Lampedusa is echt prachtig, en neemt je helemaal mee naar de 19e eeuw zonder stoffig te zijn. De nieuwe vertaling doet daar denk ik goed recht aan. (al moet ik wel zeggen dat de historische noten achterin van mij wel iets beter hadden gemogen)

Het is jammer dat Giuseppe Tomasi di Lampedusa de publicatie van zijn roman nooit heeft meegemaakt. De uitgeverijen wilden het boek niet hebben, maar na zijn dood wilde uitgever Feltrinelli De tijgerkat wel uitgeven en daarna werd het eigenlijk meteen gezien als een Italiaanse klassieker. Met recht. 

Originele Italiaanse titel: Il gattopardo (1958)

Deze Nederlandse uitgave 2020 (16e druk) door uitgeverij Athenaeum

Nederlandse vertaling: Anthonie Kee 

Bladzijdes: 292