Twee keer over het huwelijk, door de Tolstojs

De Kreutzersonate, Leo Tolstoj

In 1891 publiceerde Leo Tolstoj De Kreutzersonate. Dit is, als ik eerlijk ben, een vrij onaangenaam verhaal. Het begint in een treincoupé waar de passagiers het over het huwelijk hebben. Een oude man vindt dat je de vrouwen eronder moet houden, een moderne jongedame gelooft nog in een huwelijk uit liefde. Er is echter één passagier die vertelt dat hij zijn echtgenote zelfs vermoord heeft. 

Later die nacht vertelt deze man de rest van zijn verhaal aan de ik-figuur in het boek en het is geen gezellig verhaal. 

De man, Pozdysjew, was in zijn jeugd een grote losbol, zoals alle jongemannen van zijn stand. Hij maakt hier wel een goed punt hoe erg het is dat jongens alles wordt toegestaan, terwijl meisjes van toeten noch blazen weten, maar daarna gaat zijn pleidooi behoorlijk van de rails. 

Hij trouwt met een jonge vrouw, maar omdat het huwelijk nergens op gebaseerd is behalve op lust, is het geen gelukkig huwelijk. Hij slaat haar, zij heeft een affaire (met de muziekleraar met wie ze De Kreutzersonate speelde), hij steekt haar dood, hij wordt vrijgesproken omdat zij aanleiding had gegeven.

Ondertussen krijgen we fulminaties tegen de medische stand, muziek en de allure van vrouwen en allerlei nare en onsmakelijke vergelijkingen met dieren.

Tolstoj's eigen huwelijk

Lev Tolstoj was in 1862 getrouwd met Sofia, hij was 34, zij was 18. Ze zouden samen dertien kinderen krijgen, waarvan er maar acht volwassen werden, en Sofia had ook nog 3 miskramen. De artsen adviseerden na het vijfde kind dat er geen zwangerschappen meer mochten volgen, maar voor Leo Tolstoj was dit onaanvaardbaar en hij dreigde zelfs met echtscheiding. 

Naast het bestieren van een groot huishouden en het lesgeven aan de kinderen, schreef Sofia ook nog alle manuscripten van haat echtgenoot in het net en behartigde zijn belangen bij bijvoorbeeld uitgevers. 

Leo Tolstoj had geen hoge dunk van vrouwen en heeft nooit gewaardeerd wat Sofia allemaal voor hem deed. 

Na de publicatie van Anna Karenina in 1877 veranderde Tolstoj, hij wilde geen literatuur meer schrijven, richtte zich op vage religieuze ideeen en werd vegetarier. Hij heeft ook goede dingen gedaan en deed veel voor de armen, maar hij overlegde niks met Sofia en verwachtte dat zij en de rest van het gezin hem gewoon zou volgen. 

Sofia voelde zich dan ook heel erg gekwetst door dit verhaal waarin het huwelijk zo wordt weggezet, omdat iedereen die het zou lezen vragen zou stellen over haar eigen huwelijk en hoe het zat tussen haar en haar man. Toch was zij degene die er bij de tsaar op aandrong dat De Kreutzersonate mocht worden uitgegeven, waarschijnlijk ook om aan de buitenwereld te tonen dat ze boven dit boek stond. 

Maar voor Sofia was dit niet het einde, ze schreef haar eigen boek, als antwoord op het boek van haar man. Dit zou echter nooit tijdens haar leven worden uitgegeven, maar pas 75 jaar na haar dood. Dit heeft waarschijnlijk ook te maken met de reputatie van Sofia Tolstaja, die ernstig was aangetast. 

Tolstoj was eind 19e eeuw onder invloed gekomen van een fanatieke fan die Tolstoj als een soort goeroe zag en die hem overhaalde om zijn bezit weg te geven en ook de auteursrechten van zijn werken. Dit zou betekenen dat Sofia en de kinderen zonder geld zouden achterblijven. Dit is uiteindelijk niet gebeurd, maar die aanhanger heeft wel na de dood van Tolstoj aan alle kanten Sofia in een kwaad daglicht gezet. 

Pas in de jaren '90 werd het boek van Sofia in Rusland uitgegeven en in 2011 is het vertaald in het Nederlands. 

Een zuivere liefde, Sofja Tolstaja

In dit verhaal volgen we Anna, een jonge vrouw vol idealen. En vriend van haar ouders, vorst Prozorski, maakt haar het hof en vraagt haar ten huwelijk. 

Hij is vooral onder de bekoring van haar jeugd en voelt lichamelijke aantrekkingskracht. Het idee om met zo'n jongedame getrouwd te zijn, trekt hem aan, maar hij heeft verder geen daadwerkelijke belangstelling voor wat Anna voelt of denkt. 

Het was in die tijd niet ongebruikelijk dat jonge mannen een heleboel seksuele ervaring opdeden, maar dat jonge vrouwen geen enkele voorlichting hadden gehad en dat de huwelijksnacht voor hen niet bepaald een prettige ervaring was, in sommige gevallen zelfs traumatisch. 

In dit geval begrijpt de vorst totaal niet waarom Anna zo somber is en haar levenslust kwijt lijkt te zijn. Hij verdiept zich hier verder ook niet in, en al snel blijkt dat de vorst totaal geen werkelijke belangstelling voor zijn vrouw heeft. 

Anna weet van haar huwelijk het beste te maken en is blij met de kinderen die komen, maar van een werkelijke connectie tussen de beide echtlieden is geen sprake en zo gaan tien jaar voorbij. Het dieptepunt komt als de vorst Anna ervan verdenkt een affaire te hebben en hij een fatale beslissing neemt. 

Conclusie

Een zuivere liefde is vele, vele malen beter dan De Kreutzersonate. De Kreutzersonate is een raamvertelling, iets dat ik altijd een geforceerde constructie vind. Een zuivere liefde heeft die rare kunstgreep niet en brengt je dichter bij de personages. 

Maar Een zuivere liefde is vooral een beter verhaal, omdat het heel mooi de psychologische ontwikkeling van zowel Anna als vorst Prozorski laat zien en hoe hun onbegrip tot stand komt en welke gevolgen dit heeft. 

Waar in De Kreutzersonate de vrouwelijke persoon vlak is, en niet eens een naam krijgt, is er in Een zuivere liefde aandacht voor beide hoofdpersonen. Bovendien is Een zuivere liefde geen aaneenschakeling van ranzige ideeën, maar een afgerond en mooi verteld verhaal. 

Kortom, wat mij betreft kun je Een zuivere liefde lezen als een op zichzelf staand verhaal, en kun je De Kreutzersonate het beste links laten liggen. 

 

De Kreutzersonate, oorspronkelijke uitgave in 1891, vertaald uit het Russisch door Hans Leerink, deze Nederlandse uitgegeven in 2016 door uitgeverij Rainbow

Een zuivere liefde, uit het Russisch vertaald door Evan van Santen, uitgegeven in 2011 door uitgeverij Athenaeum