De Boerenoorlog, Martin Bossenbroek

Vanaf 1658 zitten er Nederlanders in Zuid Afrika. De Nederlanders, de Boeren, ontwikkelden zich tot steile calvinisten die ervan overtuigd waren dat zij God’s uitverkoren volk waren. Met de Bijbel in de hand hadden ze het recht om het land in te nemen en de Afrikaanse stammen te onderdrukken.
Voor de meeste mensen in Nederland waren de banden met Zuid Afrika zwak, de Boeren werden gezien als te slecht ontwikkeld en weinig beschaafd.

Ondertussen lieten ook de Britten hun oog op Zuid Afrika vallen, zij wilden hier de controle omdat hun schepen op weg naar India hier langs kwamen. In 1806 werd de Kaap Brits en de Boeren trokken weg om twee onafhankelijke Boerenrepublieken te stichten; Transvaal en de Oranje Vrijstaat. De Republieken wilden hun eigen spoorweg, maar de Britten waren niet echt van plan om dit toe te staan.

In 1877 annexeerden de Britten de Transvaal, maar de Boeren verzetten zich en wisten deze eerste Boerenoorlog te winnen. De Transvaal werd weer een onafhankelijke repbliek onder Paul Kruger. Deze oorlog zorgde ervoor dat veel mensen in Nederland zich voor de Afrikaander zaak gingen interesseren, Kruger en de zijnen werden feestelijk onthaald toen ze naar Nederland kwamen en de eerdere bedenkingen die men had tegen de Boeren werden snel vergeten. De Afrikaanders waren nu weer onze Nederlandse broeders.

In 1885 werd er goud gevonden in Witwaterrand, en al snel verrees hier een nieuwe stad; Johannesburg. Vele mensen trokken hier naar toe in de hoop geld te verdienen. De Boeren waren niet van plan om deze ‘Uitlanders’ rechten te geven en dit stuitte op steeds meer protest. Hier werd tenslotte wel het geld verdiend. Allerlei irritaties over en weer resulteerden in 1899 in een nieuwe oorlog.

Het Britse leger had vanaf het begin een aantal problemen. Ten eerste was het nog niet op volle sterkte, veel troepen moesten nog uit Engeland of uit India komen. Ten tweede was het Britse leger strikt hiërarchisch. De adellijke officieren gaven de bevelen, de volkse soldaten voerden die uit. Een reeks behoorlijk incompetentie generaals zorgde ervoor dat veel Britse soldaten sneuvelden in veldslagen die vermeden hadden kunnen worden. Het zag er in het begin van de oorlog naar uit dat de Boeren zouden winnen. De Boeren hadden een paar voorsprongen. Ze kenden het land, elke Boer had een paard en een geweer en was gewend om zelf beslissingen te maken. Slag na slag wisten ze te winnen en ze veroverden zelfs steden als Mafeking en Ladysmith op de Britten

Maar de Britten leerden van hun fouten, er kwamen nieuwe generaals die het handboek loslieten en het numerieke overwicht van het Britse leger ging nu ook een rol spelen. Tot grote verontwaardiging van de Boeren gaven de Britten zelfs wapens aan de zwarten! En hoewel Britse krijgsgevangenen op een goede behandeling konden rekenen, werden de zwarte krijgsgevangenen zonder pardon neergeschoten.
Het antwoord op de guerrilla methodes van de Boeren werd de tactiek van de verschroeide aarde. Lord Kitchener of Khartoum, de opperbevelhebber van het Britse leger, besloot dat boerderijen moesten worden afgebrand en velden werden verwoest. De gezinnen van de boeren die verdreven werden uit hun huizen werden opgevangen in interneringskampen. De hygiënische situatie en de voedselvoorziening waren hier echter zo beroerd dat veel vrouwen, maar vooral heel veel kinderen, zouden overlijden in deze kampen. Hoewel er later wel verbeteringen in kwamen, was het leed al geschied.

De oorlog sleepte zich voort, maar in 1902 gaven ook de bittereinders, de boeren die tot het laatst hadden gevochten, zich over. De Transvaal en de Oranje Vrijstaat stonden nu onder Brits bestuur en waren hun onafhankelijkheid kwijt. Wel werden er concessies gedaan aan de boeren, zo werd Nederlands als taal toegestaan op scholen. Ook in de behandeling van de zwarte bevolking werden concessies gedaan aan de Boeren; de zwarten werden steeds verder beperkt in hun rechten, een beleid dat in 1948 het officiële regeringsbeleid werd en Apartheid werd genoemd.

Martin Bossenbroek schreef hierover vorig jaar De Boerenoorlog. Hierin vertelt hij het verhaal van de oorlog aan de hand van drie personen die er nauw bij betrokken waren en worden alle aspecten van de oorlog belicht.

Willem Leyds was een Nederlander die in de jaren ’80 naar Transvaal ging om hier een functie in het bestuur op zich te nemen. Hij heeft alle jaren geprobeerd de Boerenzaak zo gunstig mogelijk voor het voetlicht te krijgen, eerst als lid van het bestuur, later als diplomaat in Transvaalse dienst.

Winston Churchill in Bloemfontein
Bron voor de afbeelding
Winston Churchill was een Engelse jongeman van adel, met een politieke carrière op het oog. Hij ging naar Zuid Afrika als journalist, maar hij deed niet alleen verslag van de gevechtshandelingen, hij nam ook actief deel. Zijn moed op het slagveld en zijn bravoure deden hem heel wat actie zien.

Denyz Reitz tenslotte was een jonge Boer die onder Koos de la Rey meevocht tegen de Britten.

Brieven, verslagen, krantenartikelen en rapporten worden als bron gebruikt. Met alle gevechtshandelingen en daarvoor de onderhandelingen over de spoorweg zou dit een saai geheel hebben kunnen worden, maar Martin Bossenbroek is erin geslaagd om er een goed leesbaar en bijna spannend verhaal van te maken. Allerlei namen die je kent uit de geschiedenisboeken gaan voor je leven en je ziet de gebeurtenissen voor je. Ik vrees dat mijn sympathie nooit bij de Boeren heeft gelegen, en daar heeft dit boek geen verschil in gemaakt. Wel is Winston Churchill me nog dierbaarder geworden, wat een geweldige kerel was dat toch!

Een kleine kanttekening; ik had graag ook de zaak van de kant van de zwarte bevolking willen horen. Bossenbroek geeft aan dat hij dit niet heeft gedaan omdat er te weinig bronnenmateriaal van die kant is, maar er is wel het dagboek van Sol Plaatje, een bekende zwarte soldaat die heeft meegevochten aan de kant van de Britten. Zelfs al is dat niet echt een representatieve bron dan had hier toch meer mee gedaan kunnen worden. Ik had dat tenminste erg interessant gevonden en ik miste deze vierde kant van de zaak.

Maar al met al is dit boek een formidabele prestatie en ik denk dat de Libris geschiedenisprijs vorig jaar ten volle verdiend is.

Uitgegeven in 2013 door uitgeverij Atheneum Polak & van Gennep
650 pagina’s
Gelezen op de e-reader

Reacties

Populaire posts