Verloren adel, Douglas Smith

In 1861 werd lijfeigenschap in Rusland afgeschaft, maar voor veel boeren en voormalige lijfeigenen werd de situatie er niet veel beter op, want diepe armoede en ongelijkheid bleven bestaan. Boerenopstanden kwamen al eerder voor, maar de revolutie in 1917 was de meest ingrijpende. De nieuwe machthebbers wilden de oude orde volledig afbreken en uitwissen, om op de brokstukken een nieuwe socialistische heilstaat te bouwen. Alle resten van de oude samenleving moesten worden verwijderd, er mocht niets overblijven.

Het probleem was echter dat met het wegvagen van de oude elite het land bijna onbestuurbaar werd, de adel had de politieke, militaire, economische en culturele kennis. Al deze gebieden zouden grote klappen oplopen toen de adel in die eerste jaren in grote getale werd uitgemoord en verdreven.

In het begin van de revolutie waren er edellieden die sympathie hadden voor de revolutie, of in ieder geval begrepen waarom er een revolutie uitbrak. Velen hadden al jaren daarvoor voorspeld dat het eens mis zou gaan en dat het bestuur van Rusland zou moeten veranderen. Dat de revolutie echter met zoveel haat en buitensporig geweld gepaard zou gaan had niemand voorspeld of verwacht.

Vanuit het gezichtspunt van 2 families, de in Moskou gewortelde familie Golitsyn en de familie Sjeremetjev die vooral in Sint Petersburg verbleef en aan het hof gelieerd was, beschrijft Douglas Smith in Verloren Adel wat er met de adel in Rusland na de Revolutie gebeurde.

Voor de Bolsjewieken was iemands afkomst het enige criterium om te bepalen of iemand een vijand van de revolutie was of niet, tenzij dit niet goed uitkwam. Lenins eigen adellijke afkomst werd bijvoorbeeld gemakshalve vergeten.

In de eerste jaren na de Revolutie, tijdens de burgeroorlog had de adel het moeilijk. Zij waren het belangrijkste doelwit van de Bolsjewieken. Edellieden werden uit hun huizen gezet of werden gedwongen hun huizen te delen met vele gezinnen. De landgoederen werden overgenomen door de boeren en de pachters. Groepen edelen werden gedwongen om dwangarbeid in de straten te verrichten, vooral bedoeld om hen te vernederen.

In de jaren erna werd de situatie een beetje beter tijdens de NEP, de economische maatregelen die Lenin in 1921 nam om het ingevoerde oorlogscommunisme te verzachten. Even leek het erop dat mensen een redelijk leven zouden kunnen leiden. Dit was echter van korte duur en toen Stalin aan de macht kwam in 1928 werden de maatregelen tegen de voormalige aristocratie weer aangescherpt.

Werk vinden was bijna onmogelijk, want de voormalige aristocraten waren nergens welkom. Al hun rechten werden afgenomen en het hoofd boven water houden werd steeds moeilijker.

Sommigen konden vluchten naar het buitenland, anderen kozen ervoor in Rusland te blijven. Zij die in Rusland bleven moesten zich onopvallend gedragen, oude tradities en geschiedenissen werden fluisterend door gegeven aan de volgende generatie. Elk moment kon de geheime dienst aan de deur komen en velen werden opgepakt. Zij verdwenen in de kampen in Siberië, in de cellen van Loebjanka of werden verbannen naar onherbergzame streken.
In de jaren dertig, ten tijde van de Grote Terreur, werden bijna alle edelen die nog aanwezig waren in Rusland vermoord. Sommige families verloren meer dan driehonderd mensen.

Verloren Adel is het eerste boek dat zich richt op de geschiedenis van de Russische adel na de revolutie. Douglas Smith is een Amerikaanse historicus die meerdere boeken over Rusland heeft gepubliceerd.

Verloren Adel is bijzonder interessant en goed geschreven en staat vol wetenswaardige details, terwijl de grote lijnen niet uit het zicht verdwijnen. Omdat Douglas Smith niet de hele aristocratie beschrijft, maar de leden van twee families tot voorbeeld neemt, kun je de vreselijke gebeurtenissen goed tot je door laten dringen en komt de geschiedenis in al haar gruwelijkheid tot leven.

Oorspronkelijke titel: Former people. The final days of the Russian aristocracy.
Uitgegeven in 2012
Nederlandse uitgave: 2012 door uitgeverij Balans
Nederlandse vertaling: Gerrit Jan Zwier
Bladzijdes: 474