Revolutionair Rusland 1891-1991, Orlando Figes

Een gebeurtenis staat nooit op zichzelf, er zijn altijd meerdere oorzaken aan te wijzen en dat maakt het ook lastig om te zien wanneer iets precies begint. Hetzelfde geldt voor het einde van een gebeurtenis, sommige gevolgen zijn nog zo lang zichtbaar dat je je kunt afvragen wanneer je kunt zeggen dat iets voorbij is.

Deze moeilijkheid zie je ook bij een van de belangrijkste gebeurtenissen van de 20^e eeuw, de Russische Revolutie. Je kunt de Revolutie in 1917 laten beginnen en in 1924 bij de dood van Lenin laten eindigen, maar er zijn ook goede redenen om andere data te nemen.

Orlando Figes begint zijn overzicht in 1891, toen er een grote hongersnood woedde waar vele boeren bij om het leven kwamen. De tekortkomingen van de regering van  tsaar Alexander III die niet in staat was om adequaat hulp te bieden, werd in deze tijd goed zichtbaar. Er kwam steeds meer kritiek op het autocratische beleid door een steeds beter opgeleidde middenklasse. Deze kritiek bleef groeien en nam steeds heftigere vormen aan.

De hervormingen in 1905 waarbij Nicolaas II met moeite een Doema (parlement) toestond kwamen te laat en waren te klein om het tij te keren.

 

Nadat de Eerste Wereldoorlog desastreus verliep voor het Russische leger en de honger steeds nijpender werd, was het gedaan met de Romanov dynastie. In februari 1917 nam de Voorlopige Regering het over van de tsaar, die afstand deed van de troon en in oktober van dat jaar pleegde Lenin en de bolsjewieken een staatsgreep om de macht in handen te krijgen.

Vanaf het begin is de Oktober Revolutie doordrongen van geweld en onderdrukking. Iedereen die zich tegen de nieuwe macht zou kunnen verzetten werd opgepakt, misdadigers werden vrijgelaten uit de gevangenissen om plaats te maken voor politieke tegenstanders.

 

Tegelijkertijd werd er begonnen met het omvormen van de maatschappij. Alles wat herinnerde aan het oude, Tsaristische en religieuze Rusland moest worden veranderd en de strengste vorm van het communisme werd ingevoerd. Het feit dat dit miljoenen mensen het leven zou kosten (hongersnood) maakte niets uit, volgens Lenin kon je geen Revolutie maken als je je aan dat soort dingen moest storen.

Dit blijft als een rode draad door alles heen lopen, de revolutionairen waren bereid om vele levens op te offeren voor het grote ideaal; de communistische heilstaat. Mensenlevens telden niet en alles moest opgeofferd worden voor de staat. En dit werd geloofd door grote delen van het Russische volk, de propaganda deed goed haar werk. Zo goed dat tijdens de Terreur van Stalin er mensen werden opgepakt die geen idee hadden wat ze hadden misdaan, maar er vanuit gingen dat Stalin dan toch wel gelijk zou hebben met hun arrestatie. 

De Tweede Wereldoorlog was voor de opoffering van het Russische volk een nieuw dieptepunt, zo’n 27 miljoen Russen zouden uiteindelijk omkomen in deze strijd, maar het was een hoogtepunt in de legendevorming over Stalin, de revolutie en Rusland.

In 1991 is het einde voor de Sovjet Unie bereikt, door de hervormingen van Michael Gorbatsjov kwam dit proces in een stroomversnelling en viel de Sovjet Unie uit elkaar. De Russische Revolutie, met al haar menselijke experimenten, was eindelijk ten einde.

Orlando Figes heeft meerdere boeken over Rusland geschreven, waaronder Tragedy of the people over de Russische Revolutie en De Krim. Hij is hoogleraar geschiedenis aan Birkbeck College van de University van Londen. Doordat hij in Revolutionair Rusland ervoor heeft gekozen om de Russische Revolutie niet als een gebeurtenis te zien die een paar jaar in beslag neemt, maar als een doorlopend geheel zie je heel goed de oorzaken, gevolgen en vooral de rode lijnen.

Orlando Figes schrijft heerlijk, want droge kost is het allerminst. Met grote helderheid en veel anekdotes legt hij alles uit, af en toe soms met behoorlijk wat humor in zijn beschrijvingen. Daardoor leest Revolutionair Rusland zo weg, en is het ook interessant en goed te doen voor mensen die weinig van de Russische geschiedenis afweten.

Voor mij is dit een van de beste boeken die ik over deze periode heb gelezen.

Oorspronkelijke titel Revolutionairy Russia 1891-1991

Uitgegeven in 2014-10-04 Nederlandse uitgave 2014 Door uitgeverij Nieuw Amsterdam
Nederlandse vertaling Toon Dohmen
Bladzijdes 396