Dat kan mijn kleine zusje ook, Will Gompertz

Ieder van ons herkent wel dat gevoel dat je voor een (modern) kunstwerk staat en je denkt: ‘yeah right. Ik heb geen idee wat dit moet voorstellen, maar kunst is het zeker niet’. 

Ik had dat bijvoorbeeld toen ik jaren geleden in het Stedelijk museum bij een object stond dat bestond uit vier lavalampen en twee plastic vuilnisemmers. Ik wilde op dat moment mijn geld terug.

Volgens Will Gompertz is dat gevoel van onbegrip niet onlogisch, omdat hedendaagse kunst gewoon lastig te begrijpen is. Het gaat niet langer alleen om het overbrengen van een beeld, maar ook om het proces en soms zelfs alleen om het idee achter het kunstwerk.

Will Gompertz werkte bij de Tate Gallery in Londen en was daarvoor jarenlang als kunstjournalist bij de BBC betrokken. Hij weet dus waar hij het over heeft als hij de kunstgeschiedenis bij langs gaat.

Dat kan mijn kleine zusje ook begint met het verhaal over het urinaal van Marcel Duchamps in 1917, een idee dat de kunstwereld op zijn kop zette, omdat opeens alles kunst kon zijn. Maar de moderne kunst begint met de Impressionisten en zelfs daarvoor met Manet. In twintig hoofdstukken neem Will Gompertz ons mee langs alle stromingen van de laatste 150 jaar, via postimpressionisme, langs kubisme, expressionisme, dada, surrealisme, pop art, conceptuele kunst en streetart.

Hij legt uit hoe vernieuwend de Impressionisten destijds waren, hoe Cézanne goochelde met het perspectief om de waarheid zo getrouw mogelijk te benaderen, hoe het kubisme aan zijn naam kwam, waarom het zwarte vierkant van Malevich zo baanbrekend was en hoe de nazi’s een einde maakten aan Bauhaus en dat  Mondriaan Peggy Guggenheim op het belang van Jackson Pollock wees en hij noemt Diego Rivera ‘de man van Frieda Kahlo’.

Over van Gogh: Want van Goghs grote schilderijen zijn niet simpelweg schilderijen, maar eerder beeldhouwwerken. Als je op een paar meter afstand van een van zijn latere schilderijen gaat staan, beginnen ze een driedimensionale indruk te maken. 

Kom je dichterbij, dan zie je dat Van Gogh grote klodders felgekleurde verf op het doek heeft gekwakt. Hij heeft de verf opgebracht als een travestiet op zaterdagavond, niet met een penseel, maar met een paletmes en zijn vingers. [..] Hij wilde niet dat de verf gewoon iets afbeeldde, maar een deel van de afbeelding werd.  

Over Henri Rousseau schrijft hij: Licht geschifte belastinginners van in de veertig worden geen supersterren in de moderne kunst. Meestal niet, tenminste. Maar Rousseau bleek de Susan Boyle van zijn tijd te zijn.

Stromingen in de kunst ontstaan als een reactie op de gebeurtenissen in de wereld, zoals de wereldoorlogen of de Russische revolutie, ontstaan als reactie op eerdere kunststromingen om zich er tegen af te zetten, of er juist weer op voort te borduren. En geen enkele stroming kun je los zien van de andere, net zoals de plaats waar een stroming ontstaat van belang is.

Will Gompertz beschrijft dit in een uiterst vermakelijke en leesbare stijl, maar vol anekdotes en feiten die de moeite waard zijn. Wat ik zo ontzettend interessant en goed vind is dat hij niet alleen de grote lijnen geeft en leuke verhalen met grappige terzijdes, maar ook uitleg geeft over de kunstwerken zelf en waarom nu juist dat kunstwerk zo belangrijk is, of zo kenmerkend voor die periode. Daarmee zorgt hij ervoor dat je daadwerkelijk beter begrijpt waarom sommige dingen in musea staan en waarom sommige kunst kunst is, of zelfs belangrijke of mooie kunst. 

Over Cézanne: Hij vond het de taak van een kunstenaar om door te dringen ‘tot het hart van wat er voor je staat en jezelf zo logisch mogelijk uit te drukken’. Dat bleek lastiger dan hij gedacht had. 

Net als de klussende vader die een klein huishoudelijk karweitje opknapt en merkt dat hij tot over zijn oren in onvoorziene complicaties verzeilt, ontdekte Cézanne dat hij best één probleem kon oplossen door de natuur waarheidsgetrouw weer te geven, bijvoorbeeld op het gebied van schaal of perspectief. Maar daarna bleek er een dozijn nieuwe problemen te zijn ontstaan, bijvoorbeeld misleidende vormen of onnauwkeurige composities.

Dat kan mijn kleine zusje ook. Waarom moderne kunst kunst is, is een boek voor iedereen die wel eens naar een museum gaat met moderne kunst, en dan een beter idee wil hebben waar je nu eigenlijk naar kijkt.

Het is één van de leukste en beste boeken over kunstgeschiedenis die ik tot nu toe in handen heb gehad. Ik weet niet of ik het object van die lavalampen mooier had gevonden als ik dit boek destijds had gelezen, maar misschien had ik wel het idee erachter beter begrepen.

Originele titel: What are you looking at? 150 years of Modern Art in the Blink of an Eye.

Uitgegeven in 2012

Nederlandse uitgave: 2012 door uitgeverij Meulenhoff

Nederlandse vertaling: Jacques Meerman

Bladzijdes: 426