The Romanovs, Simon Montefiore

Rusland is nooit een gemakkelijk land geweest om te besturen. Het was immens groot en bevatte veel verschillende volkeren met eigen gebruiken en tradities. De enige eenheid die er in dit land bestond, was de tsaar die het land regeerde. Meer dan driehonderd jaar was die macht in de handen van één familie, de Romanovs.

Het begin in 1613

Toen in 1584 Ivan de Verschrikkelijke stierf, waren er allerlei facties die de macht wilden hebben en een burgeroorlog was het gevolg. In 1613 werd een ver familielid van Ivan door de Bojaren tot nieuwe keizer gekozen, om eindelijk rust te creëren. 

De jonge Michael Romanov had weinig zin om deze taak op zich te nemen en bleef doorzeuren tot aan de kroning en eigenlijk daarna ook nog. Echt geschikt voor zijn nieuwe taak was hij niet, dus misschien is het ook wel logisch dat hij zich er niet zo goed tegen opgewassen voelde.

In de eeuwen die volgden zouden de Romanovs Rusland met harde hand besturen. Zij hielden daarvoor alle macht in handen en waren als tsaar of tsarina niet alleen de belichaming van die macht, maar ook van Rusland zelf. De Romanovs waren ervan overtuigd dat God hen op die plek had gezet en dat het hun taak was om de eenheid van Rusland te bewaren, desnoods met ijzeren vuist.

Geweld was namelijk nooit ver weg; broers, zoons en echtgenoten werden vermoord en velen maakten kennis met verschrikkingen en bloedvergieten op jonge leeftijd. Peter de Grote zag toen hij tien was moord en doodslag om zich heen, en Nicolaas II was op twaalfjarige leeftijd aanwezig toen zijn grootvader stierf aan de gevolgen van een bomaanslag.

Ook waren er roerige gebieden en elk moment kon er wel ergens een opstand uitbreken. Het is dan ook niet onbegrijpelijk dat veel van de Russische heersers er alles aan deden de touwtjes strak in handen te houden, en vaak hetzelfde geweld toepasten als ze zelf hadden meegemaakt. Alles om de rust te bewaren en de erfopvolging veilig te stellen.

Catharina de Grote

Dwergen, kerken en politiek

In de eerste eeuw van de Romanov-dynastie was het hofleven nog doordrenkt van middeleeuwse, vaak Tartaarse tradities. De echte blik op het westen en de hervorming die daarbij hoorden kwamen pas met Peter de Grote in de 17^e eeuw.

Het hof was een mengeling van pracht en praal om indruk te maken, religieuze ceremonies om de band tussen God en Tsaar te bestendigen, maar ook bijeenkomsten vol drank en uitspattingen waar men tot in de vroege uurtjes dronk en dwergen de taak hadden de vorst en de hofhouding te vermaken, vaak ten koste van zichzelf.

Sommige tsaren waren politiek briljant zoals Peter de Grote of Catharina de Grote, anderen kwamen met goede hervormingen zoals Alexander II die de horigheid afschafte, sommigen wisten in moeilijke situaties en oorlogen het hoofd koel te houden en de orde te bewaren, maar helaas waren ze niet allemaal zo bekwaam.  

Toch is er pas in 1917 een einde gekomen aan de dynastie, toen er zoveel factoren samenkwamen dat waarschijnlijk alleen een tsaar als Peter de Grote de dynastie had kunnen redden met de kracht van zijn persoonlijkheid. En helaas bezat Nicolaas II veel kwaliteiten, maar een krachtige persoonlijkheid hoorde daar niet bij.  

De grote lijn?

Simon Sebag Montefiore heeft een aantal beroerde fictieboeken geschreven (sorry, ik vind ze onleesbaar slecht) en een aantal non-fictieboeken die geloof ik beter zijn. In dit non-fictie boek geeft hij een overzicht van de familie Romanov vanaf het bloederige begin tot het bittere einde. The Romanovs is een groots opgezet werk, hij wil hierin niet alleen een chronologisch overzicht bieden, maar ook laten zien welke wisselwerking er bestaat tussen autocratische macht en de persoonlijkheid van de persoon die die macht heeft.

Het boek is vlot geschreven en rijk aan details, sommige absurd, andere interessant of gruwelijk fascinerend. Montefiore maakt gebruik van brieven, dagboeken en documenten die recentelijk uit de archieven zijn gekomen. 

Het is behoorlijk volledig, maar toch miste ik af en toe een grote lijn. Nergens maakt hij even een stapje opzij om een groter thema uit te werken of parallellen te trekken. De rode draad lijkt een beetje te missen, al schijn je de conclusie te kunnen trekken dat absolute macht je een beetje gek maakt, maar dat dat in Rusland ook geen wonder is.

Tsaar Nicolaas II en zijn familie 

Gek genoeg vind ik in het boek de laatste hoofdstukken (over Alexander III en Nicolaas II) een stuk minder, want hier wordt de geschiedenis wel heel snel afgewerkt. Maar waarschijnlijk komt dat ook omdat ik hier zelf het meeste vanaf weet en het daarom al snel wat oppervlakkig lijkt.

Maar dit terzijde heb ik genoten van dit grootse overzicht. Het heeft me een aantal nieuwe feiten gebracht en af en toe moest ik hardop lachen om de beschrijvingen, en was ik zeker blij dat ik in de 17^e of 18^e eeuw niet aan het Russische hof leefde!

The Romanovs is een aanrader voor iedereen die meer wil weten over Russische geschiedenis in het algemeen of die wil weten hoe gek die meeste tsaren nu eigenlijk waren.

Uitgegeven in 2016

Uitgegeven in het Nederlands als De Romanovs