Middeleeuwse miniaturen in Utrecht

Een Middeleeuws boek
Voor het maken van een boek kwam in de Middeleeuwen nogal wat kijken. Allereerst moest het perkament gemaakt worden en op maat worden gesneden. Voor zeer bijzondere teksten gebruikte men het allerfijnste perkament, velijn genaamd, dat van lammetjeshuid werd gemaakt.

Vervolgens was er iemand die op de op maat gesneden perkamentvellen een bladspiegel ontwierp. Deze persoon trok lijnen om aan te geven hoe de kolommen en de regels moesten lopen. Daarna kwam de tekstschrijver, en soms waren er ook nog aparte mensen die de titels en de hoofdletters maakten.

Een speciale plek was ingeruimd voor de miniaturisten, de kunstenaars die het verhaal verluchtigden met illustraties.

Tentoonstelling 
In het Catharijneconvent in Utrecht is nu de bijzondere tentoonstelling Magische miniaturen te zien, waarin deze kleine kunstwerken centraal staan.

De tentoonstelling is verdeeld in drie delen. In het eerste deel staan de geestelijke boeken centraal, de Bijbels, de psalmenboeken en de getijdenboeken.

In het tweede deel de wereldlijke boeken zoals de Arthurromans die aan het hof werden voorgelezen aan de dames en heren van adel, de zeer geliefde historische overzichten en de almanakken met bijvoorbeeld medische aandoeningen.

En in het laatste deel van de tentoonstelling wordt er aandacht besteed aan de verschillende kunstenaars van wie wij de namen kennen.

Nieuwe technieken en grappige figuurtjes
Prachtig zijn de verschillende boeken en teksten bewaard gebleven, de kleuren zijn zo fris alsof de tekeningen gisteren gemaakt zijn.

Kleurenverf kon op twee manieren gemaakt worden door de schilders, op basis van planten, of op basis van metalen en edelstenen. Voor bladgoud werd bijvoorbeeld echt goud gebruikt.

Tegenwoordig kunnen ze met de nieuwste technieken niet alleen bekijken wat voor soort inkten en kleuren werden gebruikt, maar ook hoe een miniatuur tot stand kwam.

Uit infrarood onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de kunstenaars eerst een ondertekening, een schets maakten, van de voorstelling die ze wilden schilderen. In het definitieve werk weken ze soms van hun eerste idee af als dit beter uitkwam in de beschikbare ruimte die ze hadden of als het gewoon een betere voorstelling opleverde.

Randfiguur

Niet alleen werden er illustraties bij het verhaal gemaakt, ook in de rand kwamen er steeds meer versieringen. In de eerste instantie waren dit soort lijnen en patronen in de marge vooral bedoeld om de lezer te helpen in de tekst, maar al snel kon de miniaturist hier zijn creativiteit in kwijt.

Bloemen en planten werden geschilderd, maar ook mensen die allerlei gekke dingen deden en dieren. Zo is er een boek te zien waarin in de marge een aapje bellen blaast.

We weten niet altijd of deze tekeningen een betekenis hadden, of dat het inderdaad grapjes van de miniaturist waren.

Het Middeleeuwse leven
Verder geven de afbeeldingen inkijkjes in de Middeleeuwen. We zien de boeren aan het werk, we zien een jachtpartij of een stadsbelegering en natuurlijk zijn soms de opdrachtgevers van het boek ook te bewonderen. De Bourgondische hertogen lieten zich maar al te graag afbeelden in een door hen besteld boek.

Boeken waren in die tijd geen gebruiksvoorwerpen in de moderne zin dat je er slechts korte tijd van kon genieten, als het goed was gingen boeken zelfs generaties mee.

Boeken waren een middel om uit te drukken hoe vroom je was, of hoe rijk en cultureel je was (dat kon natuurlijk ook heel goed samengaan). Aan het cultureel rijke Bourgondische hof waren de boeken bedoeld om indruk te maken, maar werden ze wel degelijk gelezen.

De tentoonstelling is in samenwerking met de Koninklijke bibliotheek opgezet en ik heb nog nooit zoveel mooie manuscripten bij elkaar gezien. Een zeer bijzondere tentoonstelling die met recht magisch genoemd mag worden!

Magische miniaturen is nog tot 3 juni 2018 in het Catharijneconvent te zien.
Ik heb op de tentoonstelling geen foto's gemaakt, dit zijn foto's van de ansichtkaarten die ik heb gekocht.