Archipel van de hond, Philippe Claudel

In de Middellandse zee ligt een archipel van kleine, bijna onherbergzame eilanden. Van bovenaf lijkt het op een hond, vandaar de naam.

Het leven op de eilanden is hard, net zoals het vulkanische gesteente waar ze uit bestaan. De huizen in de vulkanische rots zijn tot werelderfgoed verklaard, waardoor het niet mogelijk is om ze aan te passen en geriefelijker te maken, om van moderne gemakken als antennes voor televisie en computers maar te zwijgen.

Er woont een handjevol vissers, en verder is er een Burgemeester, een Dokter, een Pastoor en een Onderwijzer en daarmee zijn de gezagsdragers vertegenwoordigd.

De Pastoor is grotendeels van zijn geloof gevallen en bekommert zich vooral om zijn bijen. Zijn preek tijdens de Mis is een combinatie van mededelingen, herinneringen aan zijn tijd op het seminarie en verhalen over zijn bijenkasten.

De Dokter heeft ook niet zoveel te doen. De meeste vissers zijn gewend om kleine dingen gewoon zelf op te lossen en voor de grote zaken heeft de Dokter maar heel beperkte behandelmogelijkheden.

De Burgemeester maakt zich vooral druk om een groot bedrijf dat op het eiland een Thermen wil bouwen, voor mensen die baat hebben (of menen te hebben) bij de geneeskrachtige dampen van de vulkaan. Dit project zou werkgelegenheid naar het eiland brengen en een nieuwe toekomst. Want iedereen weet eigenlijk wel dat het een aflopende zaak is op het eiland en dat men zich wanhopig aan de rotsen vastklampt om niet te verdrinken.

En dan is er nog de Onderwijzer, die het handjevol kinderen les geeft. Zijn grote probleem is dat hij niet van het eiland komt, en dus altijd de buitenstaander is. Iemand die je nooit helemaal kunt vertrouwen.

Op een ochtend wordt er een verschrikkelijke ontdekking gedaan. Aan het strand zijn drie lijken aangespoeld. Geen vissers van het eiland, geen bekenden waar je om moet rouwen en waar je medelijden met de familie moet hebben.

Drie onbekenden zijn aangespoeld, drie zwarte mannen uit Afrika, die de overtocht hebben gewaagd in wrakke boten en daarvoor met hun leven hebben betaald.

Om het Consortium dat de Thermen wil bouwen niet af te schrikken en daarmee de toekomst van het eiland in gevaar te brengen, wordt het besluit genomen om de drie lichamen te laten verdwijnen in één van de diepe putten in de bergen. Op die manier weet niemand iets en kan iedere betrokkene doen alsof er niets gebeurd is.

Maar de Onderwijzer kan het niet loslaten. Hij wil weten waar de mannen in het water terecht zijn gekomen en met welke stroming ze daar aan land zijn gekomen. Precies het gedrag dat je van een stomme buitenstaander kunt verwachten. Iemand die geen loyaliteit kent en niet weet wat er nu wel en niet belangrijk is. De andere samenzweerders zien het met lede ogen aan en wachten gespannen af hoe ver de Onderwijzer zal gaan.

De bevindingen van de Onderwijzer en de komst van een Commissaris zetten gebeurtenissen in gang die niemand meer kan stoppen, maar waarbij duidelijk is dat het eiland verdoemd is.

Het is geen wonder dat Philippe Claudel één van mijn favoriete schrijvers is. De manier waarop hij mensen en hun motieven weet neer te zetten is zo ontzettend mooi. Ook in dit boek laat hij de situaties zien en hoe de mensen erop reageren. En hoewel ze zichzelf vertellen dat ze handelen uit nobele motieven, weten wij dat er lafheid en angst onder zit. En dat weten ze natuurlijk zelf ook.

Maar het slechtste weten van de mensen wil nog niet zeggen dat je hen veroordeelt, want ergens begrijp je het ook wel weer. Het is menselijk gedrag. Weliswaar gedrag op zijn slechtst, maar menselijk desalniettemin.

Om in zo'n kleine gemeenschap te kunnen overleven, waar het leven hard en ongewis is, moeten de rangen gesloten zijn en zijn er sociale mores waar je je aan moet houden. Dan is loyaliteit aan de eigen groep het belangrijkste. Het is gemakkelijker iets slechts te geloven van mensen die er toch al niet bij hoorden, dan toe te geven dat iemand uit je eigen gelederen een misdadiger is. Het is beter je af te keren van de vreemde, dan van je naaste die op jou lijkt.

Vreemdelingen die inbreuk maken op het gewone leven spelen een belangrijke rol. Het zijn aangespoelde vreemdelingen waar toch niemand om geeft en waar het dus niet nodig is om ze als mensen te zien.

Maar het is ook de vreemdeling die er niet bij hoort en als enige het aandurft om vragen te stellen en op eigen houtje iets te ondernemen. En dan krijg je de meute die wordt opgehitst en daarna de onvoorziene gevolgen die niet onverwacht waren. Philippe Claudel legt het allemaal bloot en laat zien hoe de gebeurtenissen in elkaar grijpen en hoe het een volgt op het andere.

Archipel van de hond is opnieuw een prachtige roman van Philippe Claudel, die de mens genadeloos weergeeft en je vragen laat stellen bij je eigen motieven. Daarbij legt hij het er niet dicht bovenop, maar blijft er veel onbenoemd. Dat de personen in dit geheel vooral bij hun bijnamen genoemd worden, maakt hen bijna tot archetypen die op ons allemaal kunnen slaan.
Een bijzonder boek.

Originele Franse titel: L'Archipel du Chien (2018)
Nederlandse uitgave 2018 door uitgeverij de Bezige Bij
Nederlandse vertaling door Manik Sarkar
Bladzijdes: 237