Caravaggio in Rome, deel II

Naast de Caravaggio's die in Rome in de kerken hangen, zijn er verschillende werken te bewonderen in een aantal musea in Rome. Ik heb deze keer de Vaticaanse musea en de Galleria Borghese niet gezien, maar wel de vier andere musea waarin in totaal negen schilderijen van Caravaggio te vinden zijn.

Hieronder mijn (verre van volledige) overzicht.

Capitolijnse musea
De Capitolijnse musea hebben een schitterende collectie, maar in dit geval ging ik eigenlijk alleen maar voor deze twee schilderijen. Ook de moeite waard!

De waarzegster (1594)

Dit is een van de vroege schilderijen van Caravaggio, maar hierin laat hij al een paar dingen zien die hem zo anders maakten dan de andere schilders. Hij schilderde echte mensen en gebruikte modellen van de straat, en maakte geen verheven idealistisch tafereel. Hier zie je een jongeman wiens hand wordt gelezen door een zigeunerin. Maar terwijl hij helemaal in haar ban is, rolt zij zijn ring.
Er is nog een tweede versie van dit schilderij in het Louvre.

Johannes de Doper (1602)

Johannes de Doper was een belangrijke figuur in de Bijbel. Hij was degene die in de woestijn zat en zich voedde met sprinkhanen en wilde honing, en hij is degene die Jezus, zijn neef, heeft gedoopt. In de kunst wordt hij meestal afgeschilderd als een baby die met baby Jezus speelt (terwijl Maria en Elizabeth toekijken), of als als volwassene terwijl hij Jezus doopt.

In dit geval heeft Caravaggio ervoor gekozen om Johannes af te beelden als een jongeman, zonder de gebruikelijke parafernalia die Johannes de Doper meestal bij zich heeft.
Het bleek een populair thema te zijn, want er zijn meerdere kopieën gemaakt, door andere schilders, maar ook door Caravaggio zelf. Toch bleek de manier van afbeelden niet helemaal overeen te komen met de ideeen die de kerk had over hoe Johannes de Doper gezien moest worden en het leverde Caravaggio dan ook geen kerkelijke opdrachten op.

Deze versie van Johannes de Doper werd gemaakt in opdracht van een goede vriend van Caravaggio, de edelman Ciriaco Mattei, die bekend stond als een kunstverzamelaar.

Galleria Doria Pamphilj
Dit is een schitterend museum, maar ik zal binnenkort een bespreking geven over het museum zelf.  Nu dus alleen de drie Caravaggio's van de collectie.

Boetvaardige Maria Magdalena (1597)

Maria Magdalena was een geliefd onderwerp in de kunst en ook Caravaggio heeft haar geschilderd, waarschijnlijk in opdracht van Pietro Vittrice, de kamerheer van paus Gregorius XIII. Later is het in de handen gekomen van de familie Doria Pamphilj.

Bijzonder is dat Caravaggio Maria Magdalena hier heeft afgebeeld in moderne kleding, als een hedendaagse Romeinse courtisane. Ze zit in een houding die doet denken aan een Pièta, als Maria haar dode zoon in haar armen houdt en naast haar staat het flesje olie waarmee Jezus is gezalfd en liggen de juwelen neergeworpen alsof ze geen waarde meer hebben.

Caravaggio's Maria Magdalena brengt haar nadrukkelijk naar zijn hedendaagse tijd om de toeschouwer te laten invoelen dat er een directe verbinding is tussen heden en verleden.

Rustpauze op de weg naar Egypte (1597)

Caravaggio gebruikte wel onderwerpen en thema's die bekend en populair waren, maar hij gaf er altijd een eigen draai aan en schilderde ze altijd op een originele manier. Ook bij dit onderwerp kiest hij een nieuwe invalshoek. De vlucht van Maria en Jozef naar Egypte werd vaak afgebeeld, maar in dit geval voegt Caravaggio er een engel aan toe die hen verpoost met vioolspel. De oude Jozef kijkt in stille verwondering naar de Engel, terwijl hij de bladmuziek voor hem ophoudt.

Caravaggio heeft hier geen muziek bedacht, maar heeft hier een bestaand muziekstuk van de Vlaamse componist Noel Bauldeweyn, weergegeven, een motet Quam pulchra es, (hoe mooi ben jij), dat is opgedragen aan Maria. Er worden in het Palazzo Doria Pamphilj soms concerten georganiseerd waarop dit muziekstuk gespeeld wordt.

Waarschijnlijk is dit schilderij gemaakt in opdracht van kardinaal Francesco Maria del Monte, die lange tijd als Caravaggio's beschermheer heeft gefungeerd.
Leuk en pikant is dat het heel waarschijnlijk is, hoewel dus beslist niet zeker, dat het model voor Maria hetzelfde meisje is dat in het vorige schilderij Maria Magdalena uitbeeldde.

Johannes de Doper (1602)

Dit is een kopie, gemaakt door Caravaggio van zijn eerdere schilderij van Johannes de Doper.

Palazzo Barberini
Het Palazzo Barberini is één van mijn favoriete musea en ik verwijs jullie graag naar een bespreking van dit museum en het Palazzo Corsini die ik al eerder eens heb geschreven (HIER te vinden).

In dit artikel dus alleen de Caravaggio's die in deze twee musea hangen. In het Palazzo Barberini hangen er drie, in het Palazzo Corsini hangt er één.

Judith onthooft Holofernus ( 1598)

Het boek Judith maakt deel uit van de Deutercanonieke boeken. Hierin staat het verhaal van het jonge Joodse meisje Judith, die haar volk redde door de Syrische generaal Holofernus te verleiden en daarna te onthoofden. Het is door meerdere kunstenaars gebruikt, want het is een heel dramatisch verhaal en daarmee bij uitstek geschikt om door Caravaggio geschilderd te worden.

Hij heeft waarschijnlijk zijn eigen getuigenis van de onthoofding van Beatrice Cenci enkele jaren eerder gebruikt om het zo realistisch mogelijk te maken.

Het model dat Judith uitbeeldt, is vaker te zien op de schilderijen van Caravaggio, zij was de courtisane Fillide Melandroni en zij moet absoluut beeldschoon geweest zijn.
Je ziet heel goed op haar gezicht de afschuw die Judith gevoeld moet hebben bij haar verschrikkelijke taak, iets dat dit schilderij bijzonder indrukwekkend en huiveringwekkend maakt.

Dit werk is blijkbaar enkele jaren verdwenen geweest, maar maakt sinds 1950 deel uit van de collectie in het Palazzo Barberini.

Narcissus (1599)

Het schijnt dat Caravaggio maar enkele keren een thema gebruikte uit de klassieke oudheid, en dit is er één van. Hij schildert hier Narcissus, die verliefd op zijn eigen spiegelbeeld, zichzelf niet los kan rukken van de vijver waarin hij zichzelf weerspiegeld ziet.

Sint Franciscus in gebed (1602?)

Franciscus was één van de populairste heiligen van de Middeleeuwen en ook in de eeuwen erna bleef hij overminderd in de belangstelling staan. Caravaggio schildert de heilige hier in alle soberheid en armoede. Geen stigmata om de heiligheid aan te geven, wel een gescheurde en kapotte pij.

De exacte datum van dit werk kan bijna niet vastgesteld worden, aangezien er ook andere versies zijn die misschien wel of niet van Caravaggio zijn. In een rechtszaak uit 1603 verklaart de schilder Orazio Gentileschi echter dat hij Caravaggio een pij heeft uitgeleend als accessoire en het lijkt om deze pij te gaan. Daarmee is het schilderij mogelijk iets eerder gemaakt dan 1603.

Het schilderij hing in de San Pietro kerk in Carpineto Romano in Rome, maar hangt nu in het Palazzo Barberini.

Palazzo Corsini
Johannes de Doper (1604)

Opnieuw een versie van Johannes de Doper, opnieuw zonder alle parafernalia die Johannes de Doper altijd bij zich heeft. Bijzonder is dat het geen afbeelding is van een geïdealiseerde jongeman, maar iemand die overduidelijk de bruine handen en armen en de bleke torso heeft van iemand die veel buiten werkt. Een levensecht figuur dus, iemand waarmee de gewone mensen zich konden identificeren, zoals dat bij Caravaggio eigenlijk altijd het geval is.

Ik denk dat deze schilderijen laten zien dat Caravaggio één van de grootste schilders ooit was. Hij gebruikte weliswaar populaire en bekende onderwerpen, maar gaf hier altijd zijn eigen originele draai aan en schilderde op zijn eigen manier die je tot op de dag van vandaag, vierhonderd jaar na dato, nog altijd raakt.

Ikzelf heb een voorkeur voor zijn religieuze onderwerpen en mijn favorieten zijn de schilderijen van Sint Franciscus, Judith die Holofernus onthoofdt en Maria Magdalena. Caravaggio maakt dat ik helemaal stil en ontroerd voor een schilderij kan staan. En in een zaal vol werken, vallen die van hem altijd op door hun kracht.

Heel bijzonder vind ik het om zoveel mooie werken in werkelijkheid gezien te mogen hebben en wat een heerlijk idee dat er nog een aantal musea over zijn waar ik nog niet ben geweest!