De oranjebloesem, Viola Ardone

De jaren zestig zullen voor de meesten van ons beelden oproepen van een groeiende vrijheid voor jongeren, brommers en minirokken, nieuwe muziek en Amerikaanse films. 

Zo niet in 1960 op Sicilië. Voor jongens is daar wel een zekere mate van vrijheid, die is er altijd geweest, maar zodra meisjes 'de Markies' op bezoek krijgen (iets waar zachtjes over gefluisterd wordt, maar waar nooit een goede uitleg over komt), mogen de meisjes niet meer alleen over straat. Zoals de moeder van Oliva zegt: 'Een meisje is als een kruik, wie haar breekt, moet haar houden'.  

Het leven van meisjes bestaat uit allerlei ongeschreven regels om hun eerbaarheid en maagdelijkheid te bewaren, regels die door hun moeders, tantes en buurvrouwen worden hooggehouden. De enige die hieraan kan ontsnappen is de grote vriendin van Oliva, Liliana Calò, want haar vader is communist dus dat gezin volgt sowieso al geen van de regels van het dorp. 

De vader van Oliva is een zachtaardige en zwijgzame man, wiens verweer tegen de bevelen van zijn Calabrese echtgenote bestaat uit: 'Dat doe ik liever niet'. Tegelijkertijd heeft hij zo zijn eigen manieren om duidelijk te maken wat er volgens hem moet gebeuren, al gaat dat niet met het geweer of ander geweld zoals zijn vrouw soms eist. 

Oliva vond het heerlijk om met haar vader op het land te werken of slakken te zoeken, maar moet dit opgeven als haar moeder dit niet meer vindt kunnen voor een meisje. Ze kan goed leren, maar geeft dit op als ze door omstandigheden zich al gaat verloven als ze vijftien is. Haar verloofde is een jongeman uit de stad, maar helaas gooit de neef van de banketbakker roet in het eten, omdat hij zijn zinnen op Oliva heeft gezet. En als zij niet vrijwillig met hem meegaat, dan maar onvrijwillig. De enige manier om deze schande uit te wissen is om alsnog met de banketbakkersneef te trouwen (dit wordt een herstelhuwelijk genoemd), maar Oliva weigert dit. 

Haar moeder schaamt zich eerst kapot voor haar onteerde dochter, maar haar vader staat vierkant achter Oliva. Als zij niet wil, zal hij haar niet dwingen, en de familie-eer hangt niet van dat huwelijk af. Het dorp is verdeeld in twee kampen, degenen die vinden dat Oliva aanleiding heeft gegeven (ze heeft toch met hem gedanst op het dorpsfeest) en nu blij mag zijn dat haar eerherstel wordt aangeboden, en de anderen die Oliva steunen en dit soort gebruiken niet meer van deze tijd vinden en denken dat er hoognodig dingen moeten veranderen. 

Oliva gaat tegen de heersende stroom in en krijgt steun uit onverwachte hoek, maar de vraag is of dit voldoende is om ook daadwerkelijk gerechtigheid te krijgen. En hoe ga je dan verder met je leven, in het dorp en in de omgang met anderen? 

Van Viola Ardone las ik eerder De kindertrein, een werkelijk prachtige roman en De oranjebloesem doet daar op geen enkele manier voor onder. 

Heel mooi wordt de beklemmende sfeer in een klein Siciliaans dorp duidelijk, waar iedereen elkaar in de gaten houdt, en de ongeschreven regels en familie-eer boven alles gaan. Tegelijkertijd wordt heel scherp beschreven dat meisjes en vrouwen in die situatie bijna geen mogelijkheden hebben. Meisjes moeten oppassen en nette meisjes zijn, maar er wordt nooit uitgelegd waar dat dan uit bestaat en waar ze precies voor op moeten passen. 

Tegelijkertijd wordt van jongens verwacht dat ze het voortouw nemen en met 'nee' geen genoegen nemen. Ook zij zitten vast in een bepaald verwachtingspatroon, als is dat natuurlijk geen excuus voor sommige daden die ze plegen. 

Het idee dat een huwelijk de enige manier is om de eer van een vrouw te herstellen, iets dat betekende dat veel vrouwen vastzaten aan een huwelijk met een schoft die hen mishandelde en verkrachtte, is pas in de jaren '80 bij wet in Italië verboden. 

Het voorbeeld van Oliva geeft ook anderen moed, zo durft haar zus Fortunata uit haar huwelijk weg te lopen en zelfs haar moeder steunt haar uiteindelijk. Heel ontroerend vond ik Oliva's vader, een man van weinig woorden, maar zijn daden spreken van onvoorwaardelijke steun en liefde. 

Oliva zelf is een heerlijk meisje en later een geweldige jonge vrouw, die ondanks wat haar is aangedaan met de steun van haar familie en vrienden vast blijft houden aan wat voor haarzelf belangrijk is, aan haar eigen kern. De humorvolle manier waarop ze bepaalde dingen beschrijft als kind zijn heerlijk om te lezen. De vriendschap met Saro en met Liliane komt mooi uit de verf en de verschillende personages in het dorp worden geweldig neergezet. 

Ondanks het heftige onderwerp is het geen onaangenaam of zwaar boek. Het is ontroerend en mooi en het laat je beseffen dat bepaalde vrijheden niet vanzelfsprekend zijn. En hoeveel druk een dubbele moraal kan leggen en hoe lastig het is om je tegen ongeschreven regels te verzetten. Viola Ardone heeft opnieuw een prachtige roman afgeleverd, die nu al voor mij één van de mooiste boeken van dit jaar is.  

Originele Italiaanse titel: Oliva Denaro (2021)

Nederlandse uitgave 2022 door uitgeverij Xander

Nederlandse vertaling: Astrid Molenberg

Bladzijde: 299