Emma, Jane Austen

In 2013 las ik Emma voor het eerst (hier). Op dat moment kon het boek me niet heel erg bekoren, ik ergerde me namelijk heel erg aan de hoofdpersoon, Emma. En hoewel ik geen hekel had aan het boek, was het toch mijn minst favoriete Austen en dat is het tot voor kort gebleven.

In het vervolg van mijn Jane Austen-project heb ik twee weken geleden Emma herlezen. En wat ik hoopte, gebeurde ook: mijn ervaring met het boek was heel anders. 

Even kort het verhaal voor degenen die het niet helemaal helder voor de geest hebben: 

Emma Woodhouse is rijk en intelligent en mooi. Ze heeft een hoge sociale status, hoger dan welke andere hoofdpersoon van Jane Austen dan ook en dit geeft haar een unieke positie. Zij zal namelijk niet om geld hoeven te trouwen en hoeft zich geen zorgen te maken om de toekomst. Ze heeft een toegeeflijke en bezorgde vader en een lieve gouvernante, die echter net getrouwd is. 

Emma verbeeldt zich dat zij haar gouvernante met haar echtgenoot bij elkaar heeft gebracht en dat zij een bepaalde gave heeft op dit gebied. Zij besluit om haar talenten te gebruiken om de situatie van Harriet Smith te verbeteren. Harriet Smith is een lief, maar onbeduidend meisje dat het nadeel heeft dat ze een onecht kind is, iets dat een goed huwelijk in de weg staat. Emma is er echter van overtuigd dat Harriet wel van goede afkomst moet zijn en dat ze een goede verbintenis voor haar kan sluiten. 

Emma heeft hiervoor de dominee op het oog, die zelf heel andere plannen heeft en daarna wordt het helemaal een rommeltje omdat Emma de mensen om haar heen en hun harten helemaal niet zo goed inschat als ze zelf denkt. Familievriend meneer Knightley is de enige die haar waarschuwt dat ze mensen beter met rust kan laten, maar er moet heel wat gebeuren voor Emma naar hem luistert en voordat ze haar eigen hart leert kennen. 

Jane Austen schijnt gezegd te hebben dat ze met Emma een hoofdpersoon had geschapen die waarschijnlijk alleen zijzelf kon waarderen. Nu zijn er veel mensen die Emma tot hun favoriete boek rekenen, maar ik had er de eerste keer inderdaad moeite mee om de hoofdpersoon ook maar enigszins sympathiek te vinden. 

Nu is Emma ook wel een beetje een verwend nest, maar bij herlezing, kwam ik toch meer aanwijzingen tegen die haar voor me innamen. Zo is ze oprecht begaan met de armen in het dorp en geeft ze hen naast materiele hulp ook alle tijd en aandacht. 

Ze is oprecht bezorgd voor haar vader en geen moment doet ze kattig of vervelend, ze put zich juist uit in attenties om ervoor te zorgen dat hij zich goed voelt. Emma is zelfs bereid om haar huwelijke jarenlang uit te stellen omdat ze haar vader niet in de steek kan laten! (gelukkig heeft haar verloofde hier een perfecte oplossing voor). 

Daarnaast verandert haar gedrag en is ze bereid om toe te geven dat ze eerst fout zat. Eerder wist ze dat eigenlijk wel, maar kon ze het nog niet toegeven aan zichzelf, ze was nog te zeer gehecht aan haar status en positie. 

Ook de anderen vond ik bij de tweede lezing sympathieker, ja, de oude meneer Woodhouse is een beetje een hypochonder en overdreven bezorgd, maar als je in aanmerking neemt dat hij zijn vrouw jong verloren heeft en twee dochters alleen heeft opgevoed, is het niet vreemd dat hij zich om hen  zorgen maakt. En hij doet op zijn manier ook zijn best om hartelijk en voorkomend te zijn naar gasten toe en omringt hen met goede zorgen. 

Meneer Weston, die de gouvernante getrouwd heeft, en die ik eerst een zeur vond, is bij nader inzien een lieve en voorkomende man die geen kwaad in mensen kan zien, net zoals zijn vrouw. Meneer John Knightley (getrouwd met Emma's zuster Isabella) is eigenlijk heel menselijk, ik kon me tenminste wel herkennen in zijn af en toe slechte humeur en irritaties, hoewel hij ook oprecht van zijn vrouw en kinderen houdt. 

Heel mooi vond ik hoe Jane Austen mevrouw en juffrouw Bates beschrijft. Deze twee dames, de weduwe en de ongetrouwde dochter van de oude dominee, zijn vervallen tot armoede omdat zij geen inkomen hebben. Ze wonen in slechte kamers en zijn afhankelijk van de liefdadigheid van anderen. 

Dit is zoals Jane Austen zelf zou hebben kunnen eindigen, en zoals zoveel ongetrouwde vrouwen en weduwes eindigden: in respectabele armoede. Ontroerend is de dankbaarheid die juffrouw Bates heeft voor elk vriendelijk woord en gebaar en ik was blij dat er voor hen waarschijnlijk op het einde toch ook een betere toekomst in zat. 

En ik begon meneer Knightley heel erg te waarderen, het viel me nu op hoeveel zorg en omdenken hij heeft, en hoe hij zijn best doet om mensen te helpen, zonder dit groots te etaleren of er aandacht op te vestigen. Een fijne man en eigenlijk werd hij bij het herlezen een van mijn favoriete Austen-helden.

Leuk waren ook de details, zoals dat iemand om papier te sparen door de regels van een brief heen schrijft, dit was inderdaad iets dat werd gedaan. Er moest namelijk per vel worden betaald, dus zoveel mogelijk op één blad proppen scheelde geld. En staan er her en der allerlei details in die me nu nog meer opvielen en die een geweldig goed beeld geven van de manier van leven begin 19e eeuw. 

Het is vreemd hoeveel verschil een paar jaar tijd of een ander moment, of meer levenservaring kan maken in de manier waarop je een boek leest en je uiteindelijke oordeel. Negen jaar geleden kwam Emma onderaan mijn Austen-romans te staan, de minst favoriete. Ik ben blij dat ik het een tweede kans gegeven heb, want ik kan zeggen dat ik er dit keer enorm van genoten heb. Ik zag nu de charme van de personages en de sprankelende humor in de situaties en ik bezie de dwaasheid van sommigen met meer mededogen. Tenslotte, hebben we niet allemaal wel eens iets waarvan we overtuigd zijn dat we er heel goed in zijn, om er eigenlijk een rommeltje van te maken? Dit maakt Emma ook nog eens heel herkenbaar. 

Emma is niet mijn favoriete roman geworden (dat blijft Persuasion) maar het staat wel een stuk hoger in de ranglijst!

Komende vrijdag bespreek ik twee verfilmingen van Emma die ik dan met elkaar vergelijk. 

Oorspronkelijke titel: Emma (1815)

Deze Nederlandse uitgave in Rainbow in 2019

Nederlandse vertaling: Akkie de Jong

Bladzijdes: 541