Requiem voor Rusland, Andreï Makine

In sommige landen is de welvaart hoog en is er al decennia lang vrede en rust. In andere landen volgt de ene dictator de andere op, heerst er terreur en moeten de mensen constant op hun tellen passen. Het is wel duidelijk dat in de 20^e eeuw Rusland tot de laatste categorie behoorde.

Een militair arts in het Russische leger werd op een gegeven moment gerekruteerd door de KGB, de Russische geheime dienst. Hij werd uitgezonden naar alle uithoeken van de wereld, waar de Verenigde Staten en de Sovjet Unie probeerden om in allerlei conflicten invloed uit te oefenen en de uitkomst te krijgen die voor hen het beste was. 

De arts (nu spion) vraagt zicht in de eerste instantie niet af of het goed is wat hij doet, maar langzamerhand krijgt hij steeds meer twijfels.

Hij ziet steeds meer gruwelijkheden om zich heen. Soldaten en burgers, die geen weet hebben van de oorzaken en de invloeden van het conflict, maar wel de gevolgen ondervinden en hun huizen, families en eigen leven verliezen, terwijl de hoge omes hun positie veilig stellen en nog een borrel drinken, ver weg van de frontlinie.

Daarbij komt dat zijn eigen familiegeschiedenis niet bepaald zonder smetten is, zijn familie heeft aan alle kanten gemerkt hoe vreselijk oorlogen zijn. Oorlogen en revoluties waarbij alleen de poppetjes en de statistieken belangrijk worden gevonden en de  mensenlevens niet meer tellen. Oorlogen waarin de mensen elkaar de meest vreselijke dingen aandoen, omdat de grenzen vervagen en de beschaving is verdwenen. Niets telt nog, alleen overleven.

Zijn opa was een soldaat in het leger van de Witten, die terug naar zijn eigen dorp vluchtte toen het Rode leger de burgeroorlog won en vervolgens al zijn slimheid moest aanwenden om te overleven in de periode van terreur en collectivisatie, toen elke verkeerde gedachte al een enkele reis Siberië of erger kon opleveren.

Zijn vader, Pavel, neemt dienst als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, maar door een incident wordt hij gedegradeerd en komt hij in een strafbataljon terecht. Dit zijn de soldaten die de moeilijkste klussen moeten opknappen, met de minste middelen, omdat het toch niet uitmaakt of ze erbij omkomen of niet. Pavel is betrokken bij de bevrijding van Berlijn, maar als hij terugkeert naar Rusland, blijft zijn verleden hem achtervolgen. Zijn familie is nooit veilig en uiteindelijk wordt hij alsnog opgepakt en doodgeschoten.

Het is de zoon van Pavel die uiteindelijk bij de KGB kwam te werken, maar nu zijn verleden achter zich heeft gelaten. Hij is Rusland ontvlucht en heeft hij afstand genomen van de geheime dienst, maar natuurlijk heeft hij niet zijn hele leven kunnen meenemen. Zijn geliefde, met wie hij zoveel missies heeft uitgevoerd is niet gelijk met hem meegekomen en zij is nu verdwenen. Ondertussen is de Sovjet-Unie ook ten onder gegaan, maar van haar is nog altijd geen spoor te bekennen.

De man probeert om er via via achter te komen wat er met haar gebeurd is, en ondertussen komen we dus zijn familiegeschiedenis te weten.

Andrei Makine

Ik heb nu al een aantal boeken van Andrei Makine gelezen, maar Requiem voor Rusland is wel heel erg indrukwekkend. De manier waarop hij de verschillende draden door elkaar weeft, is heel bijzonder en zit erg knap in elkaar. Geen moment zakt het in of verliest hij de grip op het verhaal, maar elke passage brengt je verder in het verhaal en steeds een stapje dichter bij de ontknoping, die toch weer anders is dan je zou denken.

Mooi ook vind ik hoe hij in staat is om de gruwelijkheden van een oorlog te vertellen zonder dat het een horrorverhaal wordt, terwijl je tegelijkertijd beseft dat hier geen woord van overdreven is.

Geen boek om even snel en gezellig te lezen en nadat ik het uit had, had ik echt even nodig om weer bij te komen, zo was ik door het verhaal gegrepen en zo erg vond ik het. 

Requiem voor Rusland is niet alleen een requiem voor een staat die niet langer bestaat, maar ook voor alle mensen die ten onder zijn gegaan in de grote politiek en de spelletjes die grote landen spelen, waarbij alleen de macht telt.

Originele Franse titel: Requiem pour l’Est

Uitgegeven in 2000

Nederlandse uitgave 2001 door uitgeverij De Geus

Nederlandse vertaling Jan Versteeg

Bladzijdes 318