Amsterdam, Russell Shorto

Amsterdam is niet alleen een stad, of alleen de hoofdstad van Nederland, Amsterdam staat ook voor een idee, een gevoel. Vrijheid staat hier hoog in het vaandel en heeft dat altijd gedaan. Voor de buitenwereld lijkt het soms of in Amsterdam alles kan en alles mag, maar dit gevoel van vrijheid heeft een historische grond.

Russell Shorto, een Amerikaanse journalist, woont al een hele tijd in Amsterdam met zijn gezin en hij vertelt in Amsterdam het verhaal van deze fascinerende stad met verve. Hij begint bij het begin toen Amsterdam een kleine nederzetting was op drassig land. Een kleine nederzetting die groot werd nadat hier een Mirakel plaatsvond en pelgrims hun weg vonden, een stadje dat nog groter werd toen de haringvisserij steeds belangrijker werd. Een stad die in 1578 mee ging doen aan de Nederlandse Opstand en waar de Gouden Eeuw van de Republiek der Nederlanden misschien wel het meest zichtbaar werd. Hier werden de VOC en de WIC opgericht de eerste multinationals, hier ontstond de aandelenhandel en de wisselbank, hier ontstond het moderne kapitalisme. In de jaren ’60 van de 20^e eeuw was Amsterdam opnieuw het centrum van de wereld, toen provo en hippie elkaar vonden in hun strijd tegen het gezag.

Russell Shorto probeert niet zozeer een geschiedenis van Amsterdam te schrijven, maar vooral van het idee van de vrijheid dat wordt belichaamd door Amsterdam. Hij doet dit door te laten zien dat ‘gedogen’ al iets was dat men in de Gouden Eeuw en zelfs daarvoor deed. Hij vertelt over Spinoza, Multatuli en de opkomst van de vakbonden in de stad, de invloed van de Tweede Wereldoorlog en hoe dit allemaal de stad heeft gevormd. Hij geeft hierbij trouwens wel aan dat Amsterdam en de rest van Nederland natuurlijk niet inwisselbaar zijn. Sommige dingen die voor Amsterdam gelden, gelden voor heel Nederland, andere zaken zijn specifiek.

Voor Russell Shorto is het kenmerkende aspect van vrijheid (of liberalisme zoals hij het noemt) in Amsterdam (Nederland) dat men hier altijd heeft moeten samenwerken. Je kon alleen iets bereiken als je met elkaar werkte, of het nu was als boer in het zompige moeras waarin het allemaal begon, of het is op de haringvisserij of in de Gouden Eeuw. Geen koning of centraal kerkgezag dat de dienst uitmaakt, de burgers moeten het met elkaar rooien en kunnen op die manier waken voor hun individualisme. En dat idee werkt tot op de dag van vandaag door.

Je kunt merken dat Shorto geen historicus is, maar een verhalenverteller, en dat  bedoel ik niet op een vervelende manier. Natuurlijk zijn er wat historische minpuntjes te noemen (uitglijertje bij Johan de Witt bijvoorbeeld, of het afdoen van het krakersverleden in Amsterdam in nog geen tien regels), maar verder is dit boek een meeslepend en wervelend geschreven verhaal van Amsterdam, vol voorbeelden van bijzonderheden, ideeën en vooral van mensen. Een heel fijn boek.

Originele titel: Amsterdam. A history of the world’s most liberal city

Oorspronkelijke uitgave: 2013
Nederlandse uitgave 2013 door uitgeverij Ambo/Amsterdam
Vertaling Otto Biersman en Luud Dorresteyn
Bladzijdes: 359