Het beroep van mijn vader, Sorj Chalandon

Émile Choulans boft met zijn vader. Zijn vader kan namelijk alles en is een belangrijk man. Hij was een vriend van Charles de Gaulle en heeft de generaal meermalen van advies voorzien. Bovendien heeft hij een zwarte band in judo en hij zat tijdens de oorlog in het verzet.

Émile heeft geen reden om te twijfelen aan zijn vader. Het judopak, of de rode baret van het uniform ligt op de hoedeplank van de auto en als ze een toespraak van de Gaulle horen knikt vader enthousiast; 'Dat heeft hij goed onthouden, toen ik het met hem daarover had.', zegt hij dan beslist.

Maar de situatie verandert als Algerije onafhankelijk wil worden en president de Gaulle hierin toestemt. Een aantal Franse legerofficieren vormen de OAS, die aanslagen plegen in Algerije, maar ook in Frankrijk, om die onafhankelijkheid te voorkomen. De Gaulle is voor hen een verrader van Frankrijk en er worden meerdere moordaanslagen op hem gepleegd.

De vader van Émile raakt betrokken bij de OAS en gebruikt zijn zoon om boodschappen door te geven en kleine verzetsdaden te plegen zoals het schrijven van leuzen op de muren.

Dat sommige enveloppen niks anders bevatten dan een krantenknipsel doet een klein beetje twijfel ontstaan, maar al snel denkt Émile dat het natuurlijk om gecodeerde berichten gaat. En dat hij de beste vriend van zijn vader, Ted, een geheim agent van de CIA, nooit ziet, is omdat die zo teleurgesteld is over het slechte rapport van Émile dat hij daarom niet meer op bezoek wilde komen.

Ook nu heeft Émile geen reden om te twijfelen, of vraagtekens te zetten bij wat zijn vader van hem vraagt. Dat hij midden in de nacht oefeningen moet doen, dat zijn vader hem erop uitstuurt om dreigbrieven af te geven, dat hij elke avond met zijn vader de flat moet controleren op communisten, het hoort er allemaal bij.

Net zoals de willekeur en de onvoorspelbaarheid van zijn vaders uitbarstingen, de pakken slaag, de vernederingen, de avonden dat hij zonder eten naar bed moet of de ochtenden dat hij zonder ontbijt naar school moet.

Hoe overleef je een jeugd bij een paranoïde man, die overal complotten ziet en ernstig geweld gebruikt tegen de mensen om hem heen? Want niet alleen Émile is het slachtoffer van zijn vader, zijn moeder krijgt er net zo hard van langs.
Als zij een avondje uitgaat om naar een concert te gaan, laat haar echtgenoot haar voor straf de hele nacht op de deurmat buiten slapen en ook zij krijgt regelmatig een pak slaag.

Er zijn geen vrienden en er is geen contact met de familie, want toen opa en oma tegenover Émile iets lieten vallen over de tijd van vader in de oorlog, werd meteen alle contact verbroken.

Vader heeft overal een verklaring voor en een reden, en Émile en zijn moeder zitten zo vast in de cocon van zijn gekte, dat ze er niet tegenin gaan. Émile niet omdat hij te jong is, en zijn moeder niet omdat ze murw is.

Tenminste, dat is de enige reden die ik kan bedenken waarom de moeder niet meer doet voor haar kind, niet haar biezen pakt en hulp zoekt. Ze doet als Émile jong is wel haar best om hem een beetje te beschermen, maar ze doet voornamelijk alsof ze heel veel niet ziet. 'Je weet hoe je vader is', zucht ze alleen af en toe. En uiteindelijk kiest ze zonder tegengas te geven partij voor vader en laat ze haar zoon in de steek.

Émile doet het niet goed op school, een bron van frustratie voor zijn vader, maar hij kan wel goed tekenen en dit is zijn redding. Dit zorgt ervoor dat hij een opleiding kan volgen en een baan als schilderijen restaurateur kan krijgen waarin hij heel veel voldoening vindt.

Het beroep van mijn vader begint op de begrafenis van vader, als alleen Émile en zijn moeder aanwezig zijn. Dan al besef je als lezer dat er iets grondig mis zat in dit gezin. En je daarna terugspringt naar 1961 en je de gebeurtenissen ziet door de ogen van Émile, weet je als lezer dat vader een aartsmanipulator is en hier helemaal niets goed uit kan komen.

De ene schrijnende situatie na de andere volgt elkaar op, maar tegelijkertijd weet Sorj Chalandon een aantal zaken ook met humor te beschrijven. De idiote leugens die vader verzint, maar ook de reacties van mensen om hen heen zijn vaak heel grappig. Bijvoorbeeld als ze op een vliegshow zijn en vader via de walkie-talkie doet alsof hij de piloot aanwijzingen geeft en iedereen vol bewondering toekijkt.

Van Sorj Chalandon las ik eerder De vierde wand (hier), dat ik als één van de mooiste boeken ooit beschouw. In dit nieuwe boek dezelfde heldere stijl en de manier om in één scene een hele wereld bloot te leggen.

Fijn ook dat niet alles wordt uitgeplozen en voorgekauwd, veel blijft onbenoemd en achter sommige dingen kom je niet. Waarom vader is zoals hij is weten we niet en waarom die moeder niet anders handelde weten we ook niet.

Het is misschien iets minder gelaagd dan De vierde wand, maar opnieuw een boek dat tot nadenken stemt en nog lang in je hoofd blijft zitten. Een boek waarvan als je het uit hebt, blij bent dat je het hebt gelezen en vooral: dat er toch nog enkele hoop is om ook uit zo'n jeugd tevoorschijn te kunnen komen als redelijk functionerend mens. Beschadigd natuurlijk, maar wel in staat om lief te hebben en liefde te ontvangen. En Émile weet dat zijn zoon nooit een probleem zal hebben om te vertellen wat zijn vader doet.

Oorspronkelijke Franse titel: Profession du père (2015)
Nederlandse uitgave 2019 door uitgeverij Atlas Contact
Nederlandse vertaling: Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen
Bladzijdes: 254