Terugkeer naar Brideshead, Evelyn Waugh

De Tweede Wereldoorlog loopt op haar einde en Kapitein Charles Ryder is moe van de oorlog en het leger. Zijn compagnie wordt naar een nieuwe plek toegestuurd, maar Charles is niet geïnteresseerd in waar ze naar toe gaan en pas als ze zijn gearriveerd komt hij erachter dat ze op het landgoed Brideshead zijn, dat nu door het leger is gevorderd.
Brideshead en de familie die er woont zijn echter geen onbekenden voor Charles en hij denkt met weemoed terug aan de tijd waarin hij hen leerde kennen.

In 1923 was Charles een beginnende student aan de universiteit van Oxford en door toeval leerde hij de excentrieke en charmante Sebastian Flyte kennen. Een diepe vriendschap ontstond en Charles leerde de familie van Sebastian kennen. 

Lady Marchmain was de zeer devote vrouw, die door haar man in de steek was gelaten. De markies van Marchmain woonde in Venetië met zijn maîtresse en zette geen voet op Engelse bodem zolang zijn echtgenote leefde. Er waren vier kinderen; Sebastian en Bridey, de oudste zoon en een stijve hark. En twee dochters; Julia, die net haar debutantenbal gehad had en zich verloofde met een volledig ongeschikte Canadees en Cordelia, die nog op school zat toen Charles voor het eerst kennis maakte met de familie. Naarmate echter Charles de familie van Sebastian beter leerde kennen, raakte Sebastian steeds verder aan de drank en verwijderde hij zich van Charles.

Jaren later, toen Charles getrouwd was en een bekend architectuurschilder was geworden (iets dat hij heeft ontdekt tijdens de momenten dat hij op Brideshead verbleef) kwam hij Julia weer tegen. Charles en Julia werden verliefd en kregen een verhouding. Twee jaar woonden ze samen op Brideshead, maar een gelukkig einde zat er voor hen uiteindelijk niet in.

Charles Ryder (Jeremy Irons) die terugkeert naar Brideshead

Brideshead revisited, (terugkeer naar Brideshead) is een boek vol nostalgie. Charles herinnert zich niet alleen de mensen die hij hier heeft liefgehad, maar die hij heeft verloren. Hij treurt om het deel van zijn leven dat voorbij is, zijn jeugd, de jaren met Sebastian toen alles mogelijk leek en er geen einde aan de zomer leek te komen.

Evelyn Waugh was zelf ook nostalgisch toen hij het boek schreef. Hij schreef het tijdens de Tweede Wereldoorlog toen de oude Engeland voorgoed verdwenen leek te zijn. Dit boek moest een ode worden aan dat oude Engeland, waar Waugh heimwee naar had. Het is het Engeland van Oxford, van studenten in toga’s in een periode dat de Eerste Wereldoorlog voorbij was en men nog niet wist welke verschrikkingen er in het verschiet lagen.

Brideshead revisited is een roman waarin het geloof een grote rol speelt. De familie van Sebastian is katholiek, een uitzondering in Engeland. Evelyn Waugh was zelf net katholiek geworden en probeerde met dit boek duidelijk te maken wat hijzelf in het geloof vond. Elk van de leden van de familie gaat anders met het geloof om. Dit varieert van het starre vasthouden aan principes zoals Bridey, tot de vreugdevolle manier waarop Cordelia ermee omgaat. Sebastian en Julia verwijderen zich eerst van de kerk, maar zullen uiteindelijk terugkeren, elk op een andere manier, maar beiden definitief.

Charles is atheïst, iets dat hij regelmatig duidelijk maakt en hij begrijpt weinig van wat hij beschouwt als poppenkast. Pas als Lord Marchmain thuiskomt om te sterven en zich op zijn sterfbed verzoent met de Kerk, breekt bij Charles het besef voor het eerst door dat het niet alleen poppenkast is. Hij voorziet dan ook dat Julia met hem zal breken, om haar terugkeer naar de kerk niet voorgoed onmogelijk te maken. Hij voorziet het, en begrijpt het. Deze gebeurtenis zet ook zijn eigen bekering in gang, die in de laatste scene duidelijk wordt.

Charles Ryder (Jeremy Irons) en
Sebastian Flyte (Anthony Andrews) en
de beer Aloysius

Veel mensen die het boek hebben gelezen bleven achter met de vraag wat nu de aard was van de relatie tussen Charles en Sebastian. Sommige mensen halen eruit dat Sebastian en Charles een homoseksuele verhouding hadden. Er zijn daar wel aanwijzingen voor te vinden, maar ook voldoende die dit weerleggen. Naar mijn idee is het waarschijnlijker dat het ging om een zeer diepe vriendschap, waarbij Charles ook de betovering voelde van de wereld waarin Sebastian leefde. Niet alleen de betoverig van de hogere kringen met alle luxe die daarbij hoorde, maar ook het gevoel om ergens bij te horen en thuis te zijn. De moeder van Charles was al vroeg overleden en de verhouding met zijn vader was zeer afstandelijk te noemen. Charles was vooral ontzettend eenzaam en hechtte zich daarom sterk aan Sebastian. 

Eenzaam blijft Charles, ook tijdens zijn huwelijk, tijdens zijn verhouding met Julia en zeker als zij hem verlaat.

Als Charles tijdens zijn terugkeer voor de laatste keer de kapel van Brideshead bezoekt, wordt duidelijk dat hij toch ook zijn pad gevonden heeft. In ‘een oeroude, pas geleerde formule’ bidt Charles voor de familie en ziet hij voor het eerst de zin van alles wat er gebeurd is.

In het eerste deel kijkt Charles terug op zijn vriendschap met Sebastian en zijn kennismaking met Brideshead in die gouden tijd van 1923. Het tweede deel gaat over de periode van het verval, de verwijdering tussen Charles en Sebastian en Sebastians afdaling in de afgrond van het alcoholisme. Het derde boek tenslotte gaat over verzoening en vergeving.

Het taalgebruik is prachtig, de dialogen en de beschrijvingen zijn over het algemeen ontzettend mooi en rijk. 

Het is bij vlagen ook ontzettend grappig, de scenes tussen Charles en zijn vader zijn, hoe triest die verhouding ook is, hilarisch.
Charles die terug kijkt op een gouden tijd en beseft dat zijn jeugd en die tijd voorgoed voorbij zijn geven deze roman een constant gevoel van weemoed en verlangen mee.

Ik heb nog nooit met een bespreking zo geworsteld als met deze. Dit omdat Brideshead revisited voor mij één van de mooiste boeken is die ik ken en ik bij elke zin die ik opschreef het gevoel had dat het niet adequaat weergeeft hoe mooi geschreven en briljant van opzet dit boek is en hoe complex en rijk het verhaal.

Het blijft dus bij deze aanbeveling die er geen recht aan doet, maar waar ik alleen maar aan toe kan voegen: lees het zelf en ervaar het.

Oospronkelijk uitgegeven in 1945 als Brideshead revisited
De afbeeldingen komen uit de serie uit 1981, waar ik het volgende keer over zal hebben.