De droom van Scipio, Iain Pears

Als er een oorlog of een conflict is, wat doe je dan? Hoe zorg je ervoor dat jouw samenleving, jouw beschaving, zo goed mogelijk intact blijft? Houd je je afzijdig of doe je mee? En als je meedoet, aan welke kant doe je dan mee? En hoe ga je om met de beslissingen die je dan moet maken?
Deze vragen vormen de kern van het absoluut prachtige De droom van Scipio van Iain Pears.

Het speelt zich af in de Provence, de streek rond Avignon, in drie verschillende tijden.

Eind 5^e eeuw zag Manlius Hippomanus, een goed opgeleide edelman, de beschaving om hem heen verdwijnen. Het Romeinse Rijk was bijna niet meer en daarmee was er geen effectief bestuur in de streek. De infrastructuur was bijna verdwenen, de economie stond op instorten en barbaarse invallers stonden op het punt alles over te nemen.

Manlius was zeer geïnteresseerd in filosofie en had lessen gevolgd bij Sofia, een filosofe van de neoplationistische school. Hij wilde zich eigenlijk afzijdig houden en zich op zijn landgoed terugtrekken, omringd door ijHijboeken en zijn geliefde filosofie. Sofia overtuigde hem er echter van dat juist hij in een positie was om iets te doen, om het land misschien niet te kunnen redden, maar in ieder geval de situatie wel beter te maken.

De kerk was op dat moment de enige instantie die gezag kon uitoefenen en daarom besloot Manlius in te gaan op hun aanbod om bisschop van Vaison te worden, al had hij geen geduld voor de in zijn ogen onlogische leerstellingen van de Katholieke kerk. Het was voor hem puur het middel tot een doel.

In 1322 werd Olivier de Noyen in Vaison geboren. Zijn vader wilde dat hij jurist zou worden, maar het recht kon Olivier niet boeien, hij wilde dichten. Olivier kwam in de huishouding terecht van kardinaal Ceccani, aan het pauselijke hof in Avignon. Olivier leerde bij toeval een tekst van Cicero kennen en werd hierdoor zo gegrepen dat hij nog maar één ding wilde, meer van deze schrijvers uit de Oudheid kennen en van hen leren. De kardinaal vond het best en stuurde hem regelmatig op pad om manuscripten op te halen

Olivier kwam op een gegeven moment een document op het spoor dat De droom van Scipio heette, geschreven door de bisschop van Vaison uit de 5^e eeuw, de heilige Manlius. Het was een overzicht van allerlei filosofische leerstellingen uit de Oudheid. Olivier begreep ze niet zo goed en zocht hulp bij de geleerde rabbi ben Gershon, die meer van niet- christelijke filosofie begreep dan Olivier.

Ondertussen brak echter de pest uit in Avignon en kregen de Joden de schuld. Door zijn verliefdheid op het dienstmeisje van de rabbi wordt Olivier hier bij betrokken, met vreselijke gevolgen voor hemzelf.

In de 20^e eeuw woonde Julian Barneuve in Vaison. Hij was een historicus die onderzoek deed naar bisschop Manlius en via een manuscript dat was overgeschreven in de 14^e eeuw, had hij ook Olivier de Noyen en zijn gedichten leren kennen.

Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, viel de Provence onder het Vichy-bewind. Julian had de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog meegemaakt en was vastbesloten de beschaving in stand te houden. Via een jeugdvriend raakte hij betrokken bij het Vichy-bewind als hoofd van de censuur, terwijl hij ondertussen probeerde om de vrouw van wie hij hield, de Joodse schilderes Julia, te beschermen.

Elk van deze drie mannen moet de keuze maken, wat doe je en welke kant kies je?

Op een magistrale manier weet Iain Pears deze drie verhalen met elkaar te verbinden, door de plaats waar ze wonen, de sporen van hun levens die elkaar steeds kruisen, de vrouwen van wie ze houden en de situaties waarin ze zich bevinden.

Elk van deze drie mannen heeft andere motieven voor de keuze die ze maken en het blijft heel lang in je hoofd nazoemen wie van hen nu de juiste morele keuze heeft gemaakt, en waarom.

De titel komt van het manuscript dat Manlius schreef, dat hij overigens kopieerde van Cicero. In De droom van Scipio beschreef Cicero Hoe Scipio Africanus naar de maatschappij keek en zijn commentaar leverde op hoe mensen zich zouden moeten gedragen. 

De droom van Scipio is een prachtige historische roman. De drie periodes worden goed beschreven en komen tot leven, de personages zijn zeker niet eendimensionaal, maar hebben allerlei goede en minder goede karaktertrekken. Mooi laat Iain Pears zien hoe feiten en gebeurtenissen door de tijd veranderen en verdraaid worden, waarbij het lot van Sofia een heel goed voorbeeld is.

Ik had dit boek in 2002 al eens gelezen, maar heb het kort geleden opnieuw gelezen. En weer werd ik gegrepen door de drie verhalen, de manier waarop Iain Pears het allemaal verbindt en de morele implicaties. Opnieuw heb ik lang met dit verhaal in mijn hoofd gezeten, nadenkend over welke keuze ik zou maken en welke ik zou willen maken. Ik ben er nog altijd niet uit.

Oorspronkelijke titel: The dream of Scipio

Uitgegeven in 2002
Nederlandse uitgave 2002 door uitgeverij Anthos/Manteau
Nederlandse vertaling: Rogier van Keppel
Bladzijdes: 438