Fantoomliefde, Aminatta Forna

Sierra Leone was een kolonie van Engeland en is in 1961 onafhankelijk geworden. Vanaf die tijd is het politiek onrustig geweest met verschillende partijen die om de macht streden en een militaire staatsgreep in de jaren ’60. 

Tussen 1991 en 1999 woedde er een burgeroorlog die het land heeft verscheurd. Negenennegentig procent van de bevolking heeft last van Post Traumatisch Stress Syndroom, maar wat bij ons een stoornis heet, is daar het leven. Je valt en je staat weer op, dat is het motto. Je moet wel, want iedereen heeft verschrikkelijke dingen meegemaakt.

De Engelse psychiater Adrian Lockheart is naar Sierra Leone gekomen om te helpen. Helaas schiet dat dus niet zo op. In de eerste instantie is zijn enige patiënt Elias Cole. Een oude man die op sterven ligt en Adrian het verhaal vertelt van hoe zijn toen hij jong was verliefd werd op Saffia, de vrouw van zijn collega Julius. 

Langzamerhand maakt Adrian vrienden, met de chirurg Kai, en de Roemeense arts Ileana die in het psychiatrisch ziekenhuis werkt waar Adrian steeds meer met de patiënten mag werken. 

Eén van de patiënten is Agnes, een vrouw die regelmatig in een staat van verwarring van huis wegloopt en dan een tijdje later ergens weer opduikt. Deze staat van verwarring en je daadwerkelijks niets kunnen herinneren is in West Europa ook bekend. In de jaren na de Eerste Wereldoorlog bleek dat veel soldaten die uit de loopgraven terugkwamen hun verschrikkelijke ervaringen niet konden verwerken en regelmatig kwam het voor dat zij niet meer wisten wie ze waren en gingen zwerven. In Sierra Leone komt dit dus niet (alleen) voor bij de soldaten, maar bij de burgerbevolking en vooral de vrouwen.

Kai is chirurg, maar zijn nachtmerries en slaapproblemen zorgen ervoor dat hij bijna niet kan functioneren. Zijn beste vriend is naar Amerika toegegaan en Kai denkt erover om naar hem toe te gaan, om Sierra Leone en alle herinneringen aan de oorlog en aan de vrouw van wie hij hield achter zich te laten. Hoewel hij zijn patiënten en het neefje voor wie hij heel belangrijk is niet zomaar in de steek wil laten, voelt hij dat hij de moed niet meer kan opbrengen om te blijven.

Adrian boekt kleine successen in de kliniek en in zijn gesprekken met Elias wordt ook steeds meer duidelijker. Adrian ontmoet Mamakay, zoals blijkt de dochter van Elias en hij wordt verliefd. Adrian wil zelfs zijn huwelijk in Engeland, dat toch al niet echt denderend meer was, beeindigen om met Mamakay in Sierra Leone een bestaan op te bouwen. En dan blijken alle mensen die Adrian heeft leren kennen met elkaar verbonden te zijn.

Als een geamputeerde pijn voelt aan de ledemaat die er niet meer is, dan heet dat fantoompijn. Fantoomliefde is de liefde die je voelt voor iemand die er niet meer is, een herinnering aan de liefde die er eens was.

‘Fantoomliefde’ (Engelse titel: ‘A memory of love’) is een boek dat in eerste instantie langzaam op gang komt. Elias Cole beschrijft hoe hij verliefd werd op Saffia en wat er gebeurd met Julius, die kritisch stond tegenover het bewind. Dit is vrij gedetailleerd en op dat moment zie je nog niet wat het nut is van sommige details die verteld worden. Ik vond Adrian weliswaar vol goede bedoelingen, maar ook naïef. Kai noemt hem op een gegeven moment een toerist, en dat is Adrian eigenlijk ook, net zoals de andere hulpverleners uit het westen die het wel even allemaal komen regelen. Pas als hij de weg eindelijk weet in de stad en verliefd wordt op Mamakay en Sierra Leone als een thuis beschouwt is dat voor Adrian niet meer van toepassing. Hij is dan geen toerist meer.

Ik vind het knap hoe Aminatta Forna weet duidelijk te maken hoe verschrikkelijk de burgeroorlog is geweest en hoeveel effecten dat heeft op de mensen in het land. Zonder dat ze daarbij constant in allerlei gruwelijke details vervalt. 

De verhalen van Agnes, Kai, Saffia, Julius en Elias laten zien wat een mens doet en moet doen om oorlog en onderdrukking te overleven. En wat dat proces een mens kost, of je nu een held was, een lafaard of probeerde te overleven.

‘Fantoomliefde’ is een verhaal van drie verloren liefdes, Elias, Adrian en Kai hebben allemaal een vrouw om wie ze rouwen, een liefde die is geweest. Het einde is verschrikkelijk, mijn hart brak. Niet zozeer voor Adrian maar vooral voor Kai, die tenslotte al zoveel had verloren.

De epiloog die 2 jaar later speelt in 2003 geeft weer hoop, en hoop is wat een land nodig heeft om de puinhopen en de verschrikkingen van een burgeroorlog te boven te komen.

Aminatta Forna heeft met ‘Fantoomliefde’ een prachtig boek geschreven, waarvan de mensen en hun verhalen nog lang in mijn gedachten bleven.

Originele titel: The memory of love
Uitgegeven in 2010
Nederlandse uitgave 2011 door Uitgeverij Nieuw Amsterdam
Nederlandse vertaling: Aleid van Eeken-Benders en Marijke Versluys
Bladzijdes: 573