De tovenaar van Petersburg, Roel Smits

In ‘De tovenaar van Petersburg’ van Roel Smits gaat het om de professor in de biologie, Otto Herz.

Het is 1905 in Sint Petersburg en ‘Bloedige zondag’ heeft net plaatsgevonden.

Rusland is in oorlog met Japan en het volk kwam in opstand tegen de hongersnood en de ellendige omstandigheden. Een vreedzame demonstratie naar het winterpaleis, om de tsaar een petitie aan te bieden, liep uit op een bloedbad, toen het leger op de menigte schoot.

In de maanden erna was Sint Petersburg een stad in chaos. Constant protesten, militairen in de straten en de dreiging van revolutie.

Otto Herz maakt zich niet druk om de opstand of om revolutie. Voor hem is de expeditie belangrijk die hij een jaar eerder heeft gemaakt om een mammoetskelet uit Siberië op te halen en te prepareren voor het museum.

Zijn zoon Willi is student en was opgepakt door de Ochrana (de geheime politie van de tsaar) vanwege revolutionaire activiteiten. Porfessor Herz staat voor zijn zoon in en het lijkt een goed idee dat Willi meegaat met de expeditie, om op die manier ver weg van alle gevaarlijke ideeën te komen.

De verhouding tussen Otto en zijn zoon Willi is bijzonder moeizaam. De vader is iemand die alles alleen maar strikt rationeel bekijkt, zelfs zijn eigen familieleden. Zijn zoon wil alles doen om contact te krijgen met zijn vader en wil uiteindelijk maar één ding, dat zijn vader antwoord geeft op de vraag of hij van Willi houdt.

Tijdens de expeditie komen ze van alles tegen, ze zien de armoedige omstandigheden van de mensen in Siberië, zien hoe geloof en bijgeloof een rol spelen. Ze ondervinden het koude klimaat en de gekte die zoveel uitgestrekte vlakten vol sneeuw bij mensen kan veroorzaken. 

Willi wordt ziek en hun begeleider haalt een sjamaan om hem te genezen. De professor gelooft hier niet in, maar stemt er uiteindelijk wel in toe. Willi geneest, maar dan gebeurt er nog iets vreselijks. De terugweg uit Siberië, met het mammoetskelet in stukken rendierhuid ingepakt valt samen met het uitbreken van de revolutie in 1905 en zorgt ervoor dat de expeditie in nog grotere chaos eindigt.  

Als Otto Herz eindelijk terug is in Sint Petersburg, ruikt hij steeds de verschrikkelijke geur van ontbinding en kan daardoor niets eten. Zijn vrouw haalt er een dokter bij die Otto Herz het advies geeft om te wandelen en om op te schrijven wat er allemaal gebeurd is. Hij mag zich even niet druk maken om de tentoonstelling die zal komen met het mammoetskelet, een tentoonstelling die geopend zal worden door de tsaar. Het is dit verslag dat wij lezen, afgewisseld met de hoofdstukken over Sint Petersburg in 1905. Langzamerhand komen we erachter wat er is gebeurd tijdens  die expeditie en hoe de verhouding tussen Otto en Willi steeds moeizamer werd. Deze verhouding wordt heel knap beschreven. Als ik het goed heb begrepen is Roel Smits psycholoog en dat merk je wel. Je hart gaat uit naar Willi en zijn worsteling om contact te krijgen met zijn vader. Je hart gaat ook uit naar de professor en zijn complete onvermogen om mensen en hun drijfveren te begrijpen, als die niet strikt rationeel zijn. Als je leert hoe de Otto zelf is groot geworden, dan wordt ook dat duidelijk. De manier waarop hij omgaat met het kleine hondje dat zijn vrouw hem meegeeft om mee te wandelen, is schrijnend. Hij doet hartroerend zijn best om voor dit hondje te zorgen en te begrijpen waarom dit jonge beestje dingen doet. (en als iets niet rationeel is, dan is het een jong hondje) In het contact dat hij met dat hondje heeft, komt hij gevoelens nader dan ooit in het contact met zijn zoon of zijn vrouw. Als je er uiteindelijk achter komt wat er gebeurd is op het einde van de expeditie is dat ongelofelijk triest.

Ik vond dit een prachtig boek, dat ik achter elkaar heb uitgelezen. Een boek dat heel mooi laat zien hoe mensen met elkaar om kunnen gaan en daarbij ook nog de politieke situatie van Rusland in 1905 heel goed weet weer te geven. Geweldig.