De witte veer, John Boyne

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was het in Engeland volkomen duidelijk; de Duitsers waren de tegenstanders en elke rechtgeaarde Engelsman wilde niets liever dan de beschaving redden en te vechten in wat later de ‘Great War’ zou heten.
 

Toch waren er mannen die geen dienst wilden nemen, de zogenaamde ‘witte veren’ de lafaards. Sommigen waren gewetensbezwaard, zij waren tegen de oorlog, maar waren wel bereid om aan het front als brancarddrager te fungeren.

Maar je had ook de totaalweigeraars (Absolutists, zoals de Engelse titel van dit boek luidt) die helemaal niets wilden bijdragen aan de oorlog. Voor hen was in het Engeland van 1914-1918 geen enkele plaats. Dat soort mannen werd gezien als verraders, lafaards van het ergste soort en Engeland onwaardig. Voor hen was er de gevangenis of het vuurpeloton. Als je op het slagveld weigerde verder te vechten, zelfs al was dat omdat je Shell Shock had (wat we tegenwoordig post traumatisch stress syndroom noemen) dan werd je zonder pardon neergeschoten.

Het nieuwste boek van John Boyle ‘De witte veer’ speelt zich af in de Eerste Wereldoorlog. De hoofdpersoon is Tristan Sadler, die door zijn ouders het huis uit is gezet nadat hij iets heeft gedaan dat zij schandelijk vinden. Hij is zeventien, maar  heeft gelogen over zijn leeftijd om dienst te kunnen nemen. In het opleidingskamp in Aldershot maakt hij kennis met Will Bancroft, en zij worden vrienden en meer.

In hun peloton zit ook Wolf, een gewetensbezwaarde. Hem wordt het leven zuur gemaakt en vlak voordat de opleiding is afgelopen en ze naar Frankrijk zullen gaan, wordt Wolf dood gevonden. Will luisterde regelmatig naar Wolf en was het niet eens met de manier waarop hij behandeld werd. Tristan wil zich hiervan afzijdig houden. Will en Tristan gaan naar Frankrijk en de vriendschap tussen hen is veranderd. Af en toe komen zij elkaar tegen in de loopgraven, maar het wordt nooit meer zoals in het begin, er staat teveel tussen hen in. Als ze beiden betrokken zijn bij een incident waarbij een jonge Duitse soldaat wordt doodgeschoten, neemt Will een beslissing die grote gevolgen heeft.
 

Na de oorlog zoekt Tristan de zus van Will op, om de brieven terug te geven die zij aan haar broer heeft geschreven. Het boek is verdeeld in de stukken die gaan over  de dag in 1919 dat Tristan Marian ontmoet, en daartussen de stukken over de opleiding in Aldershot en de loopgraven in Frankrijk.

‘De witte veer’ gaat over lafheid, vermeende en echte lafheid. Tristan overleeft de oorlog en is dus een held, maar hij is laf in die zin dat hij niet voor zijn vriend opkomt, en zich nooit met een van de incidenten bemoeit die plaatsvinden. Will wordt gefusilleerd als lafaard en deserteur, maar houdt zich wel vast aan zijn principes over goed en kwaad, zelfs in tijden van oorlog.
 

Toch is Will de lafaard als het gaat om zijn gevoelens, hoe hij steeds bagatelliseert wat hij en Tristan voor elkaar voelen en wat ze samen hebben gehad, aan de ene kant het initiatief neemt, maar aan de andere kant walgt van Tristan en wat ze samen hebben gedaan. En Tristan is hier de dappere, hij is bereid om tegen de heersende moraal in de stap te nemen en zijn liefde voor Will te bekennen, zelfs terwijl hij al eerder heeft ondervonden hoe verschrikkelijk de reacties van de omgeving daarop kunnen zijn.

Het einde is intens triest en ik heb het niet kunnen lezen zonder tranen. Mijn hart ging uit naar Tristan, die al die jaren na de oorlog nog elke dag dacht aan wat er was gebeurd en wat hij had gedaan. Die nooit zichzelf had kunnen zijn omdat hij groot werd in een tijd dat homoseksuele gevoelens verwerpelijk waren. Mijn hart ging uit naar Will, omdat hij bereid was om te proberen zijn menselijkheid te bewaren in een tijd dat problemen hebben met vechten en doden ook als verwerpelijk werd gezien. Ik had medelijden met alle mannen die in die oorlog hebben gevochten en zulke vreselijke dingen hebben gezien en meegemaakt.

John Boyne kan schrijven, dat heeft hij al laten zien met ‘Het Winterpaleis’, ‘De scheepsjongen’ en ‘De jongen in de gestreepte pyjama’.

‘De witte veer’ is opnieuw van een adembenemende kwaliteit. Het leest moeiteloos en neemt je mee naar de verschrikkingen van de oorlog en de loopgraven. Het laat je meevoelen en meeleven met Tristan en Will en de beslissingen die zij nemen. Het laat je nadenken over wat lafheid en wat moed nu eigenlijk is en het laat je beseffen dat goed en kwaad, dapper en laf, liefde en verraad nooit zwart-wit zijn.

Oorspronkelijke titel: The absolutist
Uitgegeven in 2011
Nederlandse uitgave 2011 door uitgeverij De boekerij
Nederlandse vertaling: Mechteld Jansen
Bladzijdes: 318